भावार्थरामायण सुंदरकांड अध्याय सतरावा

 भावार्थरामायण सुंदरकांड अध्याय सतरावा

हनुमंताचे रावणसभेत आगमन

॥ श्रीसद्‌गुरुरामचंद्राय नमः ॥

इंद्रजिताची दैन्यावस्था, ब्रह्मदेवाचे स्मरण

रणीं पाठी देवोनि वानरा । लपाला असतां विवरा ।
परम लज्जा राजकुमरा । काय महावीरां मुख दावूं ॥ १ ॥
माझी वीरवृत्ति अति लाठी । इंद्रजितनामाची ख्याती मोठी ।
वानरें नेली पुच्छासाठीं । रणसंकटीं गांजोनी ॥ २ ॥
कपिपुच्छाचा दुर्धर मार । रणीं गांजिला राजकुमर ।
सैन्या जाला समूळ मार । काय करूं मी आतां ॥ ३ ॥
कैसेनि भेटों महावीरां । केंवी मुख दावूं राक्षसेंद्रा ।
आतां न वचें लंकापुरा । लाजेचें वीरा अति दुःख ॥ ४ ॥
वाहिली सदाशिवाची आण । शिवलों रावणाचे चरण ।
प्रमाणें जालीं अप्रमाण । वानरें पूर्ण गांजिलें ॥ ५ ॥
मज रणीं येतें मरण । तरी पावतो कृतकल्याण ।
अवकळा वांचले प्राण । वरदान जळो माझें ॥ ६ ॥
अवकळेचें जें जिणें । त्याहूनि श्रेष्ठ रणीं मरणें ।
जळोत माझीं वरदवचनें । वरदानें नागविलें ॥ ७ ॥
पोटीं घालावयापुरतें । शस्त्र नुरेचि माझें हातें ।
जें जीव द्यावा येथें । वरदान मातें मरों नेदी ॥ ८ ॥
रणीं गांजिलें माकडें । कांही उपाय न चले पुढें ।
इंद्रजित खळखळां रडे । अति सांकडें ओढवलें ॥ ९ ॥
मुख दावूं नये लाजेहातीं । मरण नये वरदोक्तीं ।
इंद्रजित पडला अति आकांतीं । तंव ब्रह्मोक्ती आठवली ॥ १० ॥
गळा बांधोनि मारूती । इंद्रजित आणील लंकेप्रती ।
ऐसें बोलिला प्रजापती । त्यासी निश्चितीं पाचारूं ॥ ११ ॥
मिथ्या नव्हे ब्रह्मवाणी । तरी कां मी भंगलो रणीं ।
हनुमान न बांधवे बंधनीं । सत्यवचनी केंवी ब्रह्मा ॥ १२ ॥
पाचारावया चतुरानन । धाडावया नाहीं सेवकजन ।
बाहेर निघतां आपण । रोकडें मरण कपिपुच्छें ॥ १३ ॥
मज बाहेरी निघतां । पुच्छ करील माझे घाता ।
हनुमंत लागला मजभोंवता । नेदी विधाता मज भेटो ॥ १४ ॥
माझ्या पित्याचे पित्याचा पिता । कैसेनि भेटे मज विधाता ।
ऐसी इंद्रजित करितां चिंता । आला अवचिता परमेष्ठी ॥ १५ ॥

ब्रह्मदेवाचे आगमन, इंद्रजिताची दुर्बलता :

ब्रह्मा देखोनि अवचिता । हर्ष इंद्रजिताच्या चित्ता ।
चरण वंदोनियां माथां । होय सांगतां उल्लासें ॥ १६ ॥
स्वामी बोलिलेति वचनोक्ती । गळा बांधोनि मारुती ।
तूं आणिसील लंकेप्रती । मज उपहति कां जाली ॥ १७ ॥
तो राक्षसराजसुत । स्त्रष्ट्याप्रति असे पुसत ।
कैसेनि बांधवे हनुमंत । त्यासी निग्रहार्थ मज सांगें ॥ १८ ॥
हनुमान हरिहरां अवध्य । तया माझे न करवे बंध ।
कपीसीं न चले माझा क्रोध । वाक्य अबद्ध बंधनीं ॥ १९ ॥
इंद्रजिताचे निजहस्तीं । बंधन पावोनि मारूती ।
आणिजेल लंकेप्रती । ते वचनोक्ती सत्य करा ॥ २० ॥
असत्य न व्हावें ब्रह्मवचन । कपीस ब्रह्मापाशबंधन ।
नारदें सांगितलें आपण । ते आठवण मज जाली ॥ २१ ॥
स्वामीनें कृपा करून । द्यावें ब्रह्मपाशबंधन ।
तेणें मी हनुमंता बांधोन । मग श्लाघ्यता वाढिवीं ॥ २२ ॥
यासी ब्रह्मपाश नेदितां । मिथ्या मानी ब्रह्मवाक्यता ।
दिधल्या न बांधवे हनुमंता । प्रत्ययार्था दिधलें ॥ २३ ॥
इंद्रजित ब्रह्मपाश घेऊनी । मोकली मारूती लक्षोनी ।
कपि न लिंपे पाशबंधनीं । निर्बंधनी ब्रह्मपाशा ॥ २४ ॥
इंद्र यम वायु वरूण । यांचें हनुमंता वरदान ।
शशी सूर्य वन्हि ईशान । यांचें वरदान हनुमंता ॥ २५ ॥
हरिहरांचें वरदान । ब्रह्मयाचें ब्रह्मवरदान ।
कपीस ब्रह्मपाश-बंधन । न बांधी जाण वरदानें ॥ २६ ॥
कर्मपाश धर्मपाश । ब्रह्मयाचें ब्रह्मपाश ।
बांधूं न शके जन्मपाश । नित्य निर्दोष हनुमंत ॥ २७ ॥
हनुमांन सबाह्य निराश । निरपेक्षाचे हरिहर दास ।
त्यासी कैसेनि बांधिती पाश । नित्यनिराश हनुमंत ॥ २८ ॥
पाश न लागती हनुमंता । इंद्रजितासी परम चिंता ।
ब्रह्मपाश गेले वृथा । तेचि श्लोकार्था अनुवादे ॥ २९ ॥
इंद्रजित ब्रह्मपाश घालितां । ते न लागती हनुमंता ।
वानरें महाकर्म केलें वृथा । जघन्यता मज आली ॥ ३० ॥
जेथें न चले माझी मंत्रशक्ती । न चले ब्रह्मपाश ब्रह्मशक्ती ।
तेथें राक्षसमंत्रियुक्ती । कैसेनि रीती सरेल ॥ ३१ ॥
माझी अस्त्रशस्त्रशक्ती । ब्रह्मपाश ब्रह्मशक्ती ।
अवघी वृथा केली मारूतीं । राक्षसयुक्ती अति मिथ्यां ॥ ३२ ॥
ज्यासी बांधीना ब्रह्मपाशशस्त्र । त्यावरी न चले आणिकाचें अस्त्र ।
वानर सर्वार्थीं दुर्धर । यासी कपींद्र नाटोपे ॥ ३३ ॥
ब्रह्मयानें दिधली खोटी शक्ती । म्हणोनि न बांधवे मारूती ।
इंद्रजित कोपला प्रजापती । दुष्टमति आम्हांवरी ॥ ३४ ॥
तूं आमुचा मूळपुरूष । तुवांचि मांडिला आमुचा द्वेष ।
रणीं मारावे राक्षस । देशी उपदेश वानरा ॥ ३५ ॥

ब्रह्मदेवावर दोषारोप करताच ब्रह्मदेवाने सांगितले की राक्षसांच्या
कपटवृत्तीमुळे माझा पाश प्रभावी रीतीने मारूतीला पकडू शकत नाही :

ब्रह्मा म्हणे तूं विकल्पमूर्ती । ब्रह्मद्वेष तुझ्या चित्तीं ।
तुज नातळे ब्रह्मशक्तीं । रणीं मारूती केंवी बांधवे ॥ ३६ ॥
निष्कपट निर्मळवृत्ती । शम दम नित्य शांती ।
त्याचेनि हातें ब्रह्मशक्ती । विजयाप्राप्ती स्वानंदें ॥ ३७ ॥
माझी शक्ती दे मजप्रती । बांधोन देईन मी मारूती ।
तुमच्या न चलती युक्ती । तुम्हां मारूती न बांधवे ॥ ३८ ॥
मापेंवीण करांच्या राशी । न मोजवती आणिकांसी ।
राक्षसीं पीडावे भूतांसी । हनुमंतासी न बांधवे ॥ ३९ ॥
डोळा देखे सर्वरूपासी । देखों न शके आपणासी ।
जीवपीडा राक्षसांपासीं । हनुमंतासी न बांधवे ॥ ४० ॥
पाशशक्ति घेवोनि हातीं । सन्मुख येवोनि प्रजापती ।
स्वयें बोले हनुमंताप्रती । तेही उपपत्ती अवधारा ॥ ४१ ॥

पाशात अडकण्याविषयी ब्रह्मदेवाची मारूतीला विनंती :

ब्रह्मा म्हणे हनुमंतासी । तुज न बांधवे ब्रह्मपाशीं ।
माझें वचन सत्यत्वासी । मानीं आपणांसी पाशबंध ॥ ४२ ॥
असत्यवाद माझे माथां । येवों नेदीं हनुमंता ।
ब्रह्मवाक्यें बंधनता । पाशबंधनता मानावी ॥ ४३ ॥
ब्राह्मणाचें ब्रह्मवचन । नुल्लंघिसी अणुप्रमाण ।
माझें पाळोनियां वचन । पाशबंधन मानावें ॥ ४४ ॥
साधना ब्रह्मयाचें वचन । हनुमंत घाली लोटांगण ।
तुझेनि बोलें देह त्यागीन । पाशबंधन तें किती ॥ ४५ ॥
ऐसें बोलोनि हनुमंत । ब्रह्मापाशीं पडे मूर्च्छित ।
धरणीवरी निचेष्टित । धकधकित जेंवी भ्याडा ॥ ४६ ॥

विनंती मान्य करून हनुमंताने बांधून घेतले :

ब्रह्मपाशीं हनुमंत । पडला दिसे निचेष्टित ।
परी तो बंधमोक्षातीत । नित्यनिर्मुक्त रामभक्त ॥ ४७ ॥
ब्रह्मपाशीं हनुमंत । निश्चयेंसी नित्य निर्मुक्त ।
ब्रह्माज्ञे बद्धत्व दावित । प्राकृत मानित बांधला ॥ ४८ ॥
जेंवी रवि थिल्लरांत । लोक मानिती थिल्लरस्थ ।
तेंवी कपि ब्रह्मपाशांत । बांधला दिसत परी मुक्त ॥ ४९ ॥
विजयी वीर इंद्रजित । ब्रह्मपाशीं बांधला हनुमंत ।
ऐशा गोष्टी लंकेआंत । सांगती मात घरोघरीं ॥ ५० ॥
ब्रह्मपाशें बांधला हनुमंत । परी तो ब्रह्मबंधातीत ।
देखोनि इंद्रजित विस्मित । तेंचि बोलेन श्लोकार्थीं ॥ ५१ ॥

पाशबद्ध झालेल्या मारुतीशी राक्षसांच्या चेष्टा व त्याची ओढाताण :

क्षितितळीं निश्चेष्टिंत । पडिला देखोनि हनुमंत ।
राक्षस धाम्वोनि समस्त । त्यासी बांधित वेलवाखीं ॥ ५२ ॥
एक तृणवेंठी वळिती । एक वृक्षासाली काढिती ।
एक द्रुम चिरफाळिती । रणीं मारूती बांधावया ॥ ५३ ॥
एक आणिती चर्‍हाटें । एक वळिती सलंब फांटे ।
देखोनि हासिजे मर्कटे । बंधन खोटें मज न लागे ॥ ५४ ॥
राक्षसें बापुडीं वेडीं । व्यर्थ करिती ओढाओढी ।
फोडीन लंकेच्या उतरंडी । पाडीन दरडी दुर्गाच्या ॥ ५५ ॥
रावणा देखोनिया दृष्टीं । यांचा घावो साहोनि पृष्ठीं ।
तो घावो नेवोनि तृणासाठीं । लंका उठाउठीं जाळूं आजी ॥ ५६ ॥
ऐसा आवांका धरोनि पोटीं । द्रुमचीरबंधन मानूनि कंठीं ।
घ्यावया रावणाची भेटी । जातो जगजेठी हनुमंत ॥ ५७ ॥
जातां हनुमंता प्रती । भेणें पळाली ब्रह्मपाशीं ।
ब्रह्मपाशीं मुक्त मारूती । चिंतावर्ती इंद्रजित ॥ ५८ ॥
जो बांधवेना ब्रह्मपाशीं । तो केंवी बांधवे द्रुमपाशीं ।
बंधनमिसें जातो लंकेसी । रावणासी गांजावया ॥ ५९ ॥
बंधन नाहीं हनुमंता । मिथ्या मानोनि बंधनता ।
स्वयें लंकेसी जातो आतां । लंकानाथा गांजावया ॥ ६० ॥
आम्हांसी गांजिल अशोकवनी । रावणा गांजील लंकाभुवनीं ।
परमचिंता इंद्रजिताचे मनीं । अपेश जनीं मज आलें ॥ ६१ ॥
इंद्रजितें हनुमंत । बांधोनि आणिला लंकेआंत ।
हेंची लोकीं विरूढली मात । करील अनर्थ तें नकळे ॥ ६२ ॥

अशा रीतीने मारूतीचा लंकेत प्रवेश :

ब्रह्मयानें सांगितलें कानीं । तें हनुमंतें धरोनि मनीं ।
प्रवेशला लंकाभुवनीं । इंद्रजिताचें मनीं चळकांप ॥ ६३ ॥
इंद्रजित म्हणे राक्षसांसी । हनुमान बांधा ब्रह्मपाशीं ।
ब्रह्मपाशें बंधन नाहीं त्यासी । तो तुम्हांसी न धरवे ॥ ६४ ॥
राक्षस म्हणती वानर किती । सांपडलें आमुच्या हातीं ।
आम्ही याची करूं शांती । तूं का चित्ती भितोसी ॥ ६५ ॥
मत्तमातंग महाबळी । वृथा बांधिजे कमळमृणालीं ।
तेंवी हनुमंत महाबळी । बांधिजे सकळीं वृक्षशाखा ॥ ६६ ॥
एक बांधितीं रज्जुबंधनीं । एक बांधिती वाक वळूनी ।
एक बांधिती मुंज चिरूनी । कपि धरोनि आणिला ॥ ६७ ॥
एक ओढिती पूर्वेसी । एक ओढिती पश्चिमेसी ।
एक ओढिती उत्तरेसी । दक्षिणेसी एक पैं ॥ ६८ ॥
एक रागें हाणिती बुक्की । जो हाणी तो होय दुःखी ।
मणगटें मोडोनि तवकी । महाशंख वामहस्तें ॥ ६९ ॥
एक आक्रोशें हाणिती मुसळ । मुसळ पिष्ट होय तत्काळ ।
हाणी त्याचा हात उखळे । पडे तत्काळ मूर्च्छित ॥ ७० ॥
एक धांवोनि टोला हाणित । घायें रूधिर स्त्रवे हात ।
हनुमान गदगदां हांसत । व्यर्थ पुरूषार्थ राक्षसांचा ॥ ७१ ॥
ओढाओढी हनुमंतासीं । राक्षस करिती कासाविसी ।
कपि कुंथत लौकिसेंसीं । निजमानसीं उल्लास ॥ ७२ ॥
धरोनि नेला रावणाप्रती । मी गांजीन लंकापती ।
राक्षस माझा घात करिती । वानरचित्तीम नाहीं शंका ॥ ७३ ॥
राक्षस अट्टहासें गर्जती । अखयाचा हा जीवघाती ।
सांपडला आमुच्या हातीं । प्राणाहुती करूं याची ॥ ७४ ॥
हनुमान पुढें नेइजेत । धरोनि इंद्रजिताचा हात ।
ब्रह्मा त्यामागें पैं जात । मंत्र जपत तो ऐका ॥ ७५ ॥
गृहा वै प्रतिष्ठासूक्त । ब्रह्मा स्वानंदें जपत ।
रामराज्य लंकेआंत । हनुमंत प्रवेशें ॥ ७६ ॥
वेगें आणिला रावणापासीं । कोप आला दशमुखासी ।
रागें सांगे राक्षसांसी । भक्षा यासी सगळाचि ॥ ७७ ॥
रावण दांत खाय करकरां । मज देखतां शस्त्रधारा ।
वानरा तिळप्राय करा । निशाचरां प्रेरिलें ॥ ७८ ॥
कोट्यनुकोटि पार्षद । धांविन्नले गदायोध ।
घाव हाणिती सुबुद्ध । करावया छेद कपीचा ॥ ७९ ॥
बाण सुटती सणसण । शस्त्रें वाजती खणखण ।
घाय हाणिती दणदण । कपीचा प्राण घ्यावया ॥ ८० ॥
एक खोचिती सबळ शूळें । एक हाणिती सबळ मुसळें ।
एक हाणिती काती त्रिशूळें । गदामुद्गळें पैं एक ॥ ८१ ॥
आलगाईत कोइतेकार । अढाउ चव्हाण चेंडूचक्र ।
फरश पशिट्टश तोमर । हाणिती वानरा जमदाढा ॥ ८२ ॥
वानरासीं सवतोडी । हाणिती भाले ओढण खांडीं ।
एक हाणिती लहुडी । प्रचंड धोंडी पैं एक ॥ ८३ ॥
जीवें मरावया वानर । मिळोनि अवघे निशाचर ।
वर्षती शस्त्रांचे संभार । अति निष्ठुर निर्घातें ॥ ८४ ॥
ऐशिया शस्त्रघातीं हाणित । शस्त्रें मोडलीं समस्त ।
एकाचे उखळले हात । वीरीं दांत समसगट ॥ ८५ ॥
एकएकें समस्त । वीर पडियेले मूर्च्छित ।
हनुमंतासी न लागे घात । लंकानाथ क्षोभला ॥ ८६ ॥
हनुमंताचे अभ्यंतरीं । श्रीराम नांदे सबाह्यान्तरीं ।
शस्त्रें न रूपती तिळभरी । वीर महामारीं मूर्च्छित ॥ ८९ ॥

रावणाचा खड्गप्रहार मारूतीने निष्फळ केला :

नव्हेचि हनुमंताचा घात । सारथी वीर समस्त ।
पडिले देखोनि मूर्च्छित । कोपे कृतांत रावण ॥ ९० ॥
क्षोभोनिया लंकानाथ । चंद्रसेन खड्गा घाली हात ।
कोपें हाणितां हनुमंत । कपि हांसत गदगदां ॥ ९१ ॥

मारूतीचे हास्य व रावणाचा त्याला प्रश्न :

घावो हाणितां प्रचंड । त्यानें दणाणिलें ब्रह्मांड ।
सरलें रावणाचें बळबंड । खालतें तोंड तेणें केलें ॥ ९२ ॥
रावण म्हणे गा हनुमंता । तूं हांसलासि कवणे अर्था ।
कपि म्हणे लंकानाथा । ऐक आतां सांगेन ॥ ९३ ॥

रावणाला उत्तर :

राक्षसस्वामी तूं लंकानाथा । तुझिया बळाचा मज भ्रम होता ।
घावो हाणोनि त्वां आतां । केला वृथा पुरूषार्थ ॥ ९४ ॥
राक्षसघायाचा समेळ । जैसी पिसाची बुळबुळ ।
तुझा घावो अति निर्बळ । जैसी पेळ कापसाची ॥ ९५ ॥
रावण निर्बळी हीन दीन । केंवी रामासीं करिसील रण ।
जगीं निर्लज्ज तूं एक जाण । हास्य संपूर्ण तेणें मज ॥ ९६ ॥
सैंवरी पाहतां हरकोदंड । तुझें झालें काळें तोंड ।
श्रीरामें तें केलें दुखंड । युद्ध वितंड केंवी त्यासी ॥ ९७ ॥
संमुख न येववे श्रीरघुनाथा । चोरोनि पळालासी घेवोनि सीता ।
त्यासीं युद्ध करीन म्हणतां । निर्लज्ज तूं रावणा ॥ ९८ ॥
तुझें शुभचिन्ह कळलें आतां । भीक लागली चोरितां सीता ।
त्यासी तुझी राज्यसत्ता । नुरे सर्वथा रावणा ॥ ९९ ॥
तुझा हात गा हळुवट । घावो अतिशयों पोंचट ।
माझी लोम न तुटे स्पष्ट । अहा कटकट राक्षसां ॥ १०० ॥

प्रहस्त प्रधानाकडून मारूतीला प्रश्न :

संमुख बैसोनि लंकानाथा । निःशंक बोलतां हनुमंता ।
चिंता रावणाच्या चित्ता । अवध्यता वानरीं ॥ १०१ ॥
अवध्य जाणतां वानरासी । प्रहस्ताहातीं पुसवी त्यासी ।
तूं कोण कोणाचा कैंचा आलासी । वन भंगिलें किमर्थ ॥ १०२ ॥

मारूतीचे कथन :

रावण राजा प्रतापराशी । भेटी न घडे वानरासीं ।
म्हणोनि भंगिलें वनासी । दशमुखासी भेटावया ॥ १०३ ॥
राक्षस आले मारावयासी । म्हणोनि युद्ध केलें त्यांसी ।
वांचवावया निजदेहासी । राक्षसांसी मारिलें ॥ १०४ ॥

रावणाचा उपहास, धिक्कार, त्याच्या समोर मारूतीच्या चेष्टा :

ऐसें सांगोनि प्रहस्तासी । हनुमान बोले निजवृत्तांतासी ।
दृष्टीं नाणी प्रहस्तासी । राक्षसांसी गणीना ॥ १०५ ॥
दशमुखाचे संमुख । पुच्छासनीं बैसला देख ।
हनुमंत अतिशयेंसी निःशंक । नव्हे साशंक रावणा ॥ १०६ ॥
रावणासंमुख हनुमंत । बैसल्या वांकुल्या दावित ।
सवेंचि डोळे मिचकावित । अंगोठा दावित नोकूनी ॥ १०७ ॥
हनुमंत न भी राक्षसांसी । दृष्टीं नाणी प्रधानासी ।
रावण जाणोनि मानसीं । स्वमुखें त्यासी पुसतसें ॥ १०८ ॥

रावण-मारूती प्रश्नोत्तर :

रावण हेळसोनि बोले उत्तर । अरे तूं कोणाचा वानर ।
ऐक रे रावणा प्रत्युत्तर । सत्य साचार सांगेन ॥ १०९ ॥
मारिले बनकर किंकर । जंबुमाळी निशाचर ।
रणीं मारिले प्रधानकुमर । तो मी वानर महावीर ॥ ११० ॥
पंच सेनानी मारिले शूर । निर्दळिला सैन्यसंभार ।
रणीं मारिला अखया कुमर । तो मी वानर महावीर ॥ १११ ॥
मारिलासे अखया सुत । ज्येष्ठ गांजिला इंद्रजित ।
त्याच्या सेने केला निःपात । तो मी हनुमंत महावीर ॥ ११२ ॥
वनविध्वंस कवण्या चाडां । जैसे उपडिले म्या झाडां ।
तैसें राक्षसकुळउपाडा । करूं रोकडा मी आलों ॥ ११३ ॥
तूं कोणाचा कैंचा कोण । येथें यावया काय कारण ।
ऐसा पुसिला जो प्रश्न । तयाचें उत्तर अवधारीं ॥ ११४ ॥
सुबाहुताटकानिर्दळण । त्रिशिरा मारिला खर दूषण ।
त्या श्रीरामाचा दूत मी जाण । तुझा प्राण घेवों आलों ॥ ११५ ॥
चौदा सहस्त्र रक्षोगण । वधूनि घेतलें जनस्थान ।
त्या श्रीरामाचा दूत मी जाण । तुझा प्राण घेवों आलों ॥ ११६ ॥
विराध मारिला विंधोनि बाणें । मारीच कपटी मारिला जेणें ।
त्या श्रीरामाचा भक्त मी जाणें । तुझा प्राण घेवों आलों ॥ ११७ ॥
कोदंडधारियां दीक्षागुरू । सूर्यवंशी श्रीरामचंद्रु ।
त्याचा दूत मी वानरू । तुझा संहारू करूं आलों ॥ ११८ ॥
दंडधारिया परम गुरू । कामक्रोध वधी रघुवीरू ।
त्याचा दूत मी वानरू । तुझा संहारू करूं आलां ॥ ११९ ॥
म्हणसी वधावया रावण । तुज कैंची रे आंगवण ।
माझें बळ असाधारण । नाहीं प्रमाण रणमारा ॥ १२० ॥
लागतां बाहुबळचपेट । मेरूमांदार होती पीठ ।
रावण दशमुख कीट । लंकात्रिकूट तें किती ॥ १२१ ॥
दशमुखांचिया हारी । शिरें छेदीन नखाग्रीं ।
जेंवी पतंग अग्नीवरी । तैसी परी राक्षसां ॥ १२२ ॥
रावणा ऐसे दशकंठी । मिनलिया कोट्यनुकोटी ।
त्यातें निर्दळीन वामांगुष्ठी । लंकात्रिकूटीसमवेत ॥ १२३ ॥
जळो ती रावणा तुझी पुरूषार्थ थोरी । जळो तो राजा तो होय भिकारी ।
जळो तें कर्म करणें चोरी । परनारी पतिव्रता ॥ १२४ ॥
जळों तें रावणां तुझें कुळ । जळों तें रावणा तुझें शीळ ।
जळों तें रावणा तुझें बळ । पापीं तूं केवळ परद्वारी ॥ १२५ ॥
धिक् धिक् रावणा राक्षसजाती । धिक् धिक् रावणा तुझी ख्याती ।
धिक् धिक् रावणा तुझी कीर्ती । झाली अपकीर्ती तिहीं लोकीं ॥ १२६ ॥
धिक् धिक् रावणा तुझी श्रीमंती । धिक् धिक् रावणा तुझी शक्ती ।
धिक् धिक् तो खड्गा तुझ्या मुष्टीं । लव मारूतीची न तुटे ॥ १२७ ॥
धिक् धिक् रावणा तुझे जन्म । धिक् धिक् रावणा तुझा धर्म ।
धिक् धिक् रावणा तुझें कर्म । निंद्य परम तिहीं लोकीं ॥ १२८ ॥
धिक् धिक् जीवित्व तुझी ख्याती । धिक् धिक् रावणा तुझी शौर्यवृत्ती ।
परोक्ष हरिली सीता सती । बाणभयें भीसी श्रीरामा ॥ १२९ ॥
माझ्या स्वामीची चोरिली नारी । तूं तंव माझा प्रत्यक्ष वैरी ।
मी तंव सीतेचा धांवणेकरी । तुजला मारीन मी आतां ॥ १३० ॥
तुजसीं प्रत्यक्ष व्हावया भेटी । वनीं वृक्षां केली अटाटी ।
राक्षस मारिले कोट्यनुकोटी । तुज दृष्टी देखावया ॥ १३१ ॥
तुज म्यां देखावया दृष्टीं । बंधना लावूं दिधलें कंठी ।
लत्ता टोले साहोनि मुष्टी । तुझिये भेटी मी आलो ॥ १३२ ॥
तुझे भेटीचें हेंचि फळ । तुज म्यां मारावें तत्काळ ।
सिद्धि नेवोनि श्रीरामसळ । जनकबाळ सोडवावी ॥ १३३ ॥
त्या तुज मज जाली भेटी । तुवां पुसिली जी गुह्यगोष्टी ।
ते म्यां सांगितली परिपाटी । मरण शेवटीं उरलेसें ॥ १३४ ॥
तुझ्या आंगीं सबळ बळ । सैन्य सेनानी प्रधान प्रबळ ।
मज मारोनी तत्काळ । जनकबाळ भोगावी ॥ १३५ ॥
राक्षसां देखतां स्पष्टा । तुझें मर्दीन मी ओष्ठा ।
तुझ्या छेदावया दशकंठां । आलों मी वांटा रामाचा ॥ १३६ ॥
ऐसें बोलतां महाबळी । फिंदारल्या रोमावळी ।
लांगूल त्राहाटिलें भूतळीं । वटारिलें निराळीं कपिपुच्छा ॥ १३७ ॥
माथां शेंडी थरथराट । वाटरिले नेत्रवाट ।
तंव कांपिंनला दशकंठ । समसगट राक्षसां ॥ १३८ ॥
करावया सर्व संहार । जैसा वाढे प्रळयरूद्र ।
तैसा वाढला वानर । निशाचर कांपती ॥ १३९ ॥
मी तंव एककें एक वानर । श्रीरामाचा निजकिंकर ।
तुझे कोट्यनुकोटि झुंझार । मजसमोर करीं उभे ॥ १४० ॥
मशकें कोट्यनुकोटी झुंझार । मज मारितां दशशिर ।
कोण राखेल निशाचर । सुरासुर पाहों पां ॥ १४१ ॥
क्षोभला देखोनि हनुमंत । इंद्रजित चळाचळां कांपत ।
आजि निमाला लंकानाथ । करील घात वानर ॥ १४२ ॥
निश्चयें रावणा आला अंत । ऐसें इंद्रजित चिंतित ।
तंव बोलिला हनुमंत । राही वृत्तांत अवधारा ॥ १४३ ॥
रणीं मारोनि रावण । करोनि सीतासोडवण ।
श्रीरामापासीं नेतां जाण । मज कोण निवारी ॥ १४४ ॥
इतुकें करितां न लगे क्षण । परी श्रीरामें वाहिली आण ।
दक्षिणहस्तें विंधोनि बाण । रणीं रावण मारणें ॥ १४५ ॥
मारोनियां दशशिरा । स्वस्थ करीन वसुंधरा ।
सुखी करावें चराचरा । श्रीरामचंद्रा निजनेम ॥ १४६ ॥
सोडावी देवांची बांधवडी । तोडावी नवग्रहांची बेडी ।
उभारावी रामराज्याची गुढी । मर्यादा गाढी श्रीरामें ॥ १४७ ॥
श्रीराम बळवंतांचें बळ । श्रीरामबळें वीर सबळ ।
श्रीरामाचें सत्य शीळ । प्रतिज्ञा अढळ रामाची ॥ १४८ ॥
रामें मारावें लंकानाथा । सत्य प्रतिज्ञा श्रीरघुनाथा ।
माझ्यानें न करवे अन्यथा । केंवी मी आतां तुज मारूं ॥ १४९ ॥
संमुख देखिल्या दशानन । वानरें उडोनि घ्यावा प्राण ।
रागें वाचंविला रावण । स्वहस्तें आपण न मारावें ॥ १५० ॥

मारूतीच्या भाषणाने इंद्रजितास चिंता :

श्रीराम प्रतिज्ञेची पाखर । तेणें वांचविला दशशिर ।
रावणा न मारीच वानर । मर्यादामेरू नुल्लंघी ॥ १५१ ॥
रावणा तुज मी मारीन आतां । ऐसें बोलतां हनुमंता ।
इंद्रजितासी परम चिंता । आला लंकानाथा अपघात ॥ १५२ ॥

बिभीषणास सांगणे :

इंद्रजित बिभीषणा सांगत । आजि निमाला लंकानाथ ।
क्रोधें खवळला हनुमंत । उपाय येथें चालेना ॥ १५३ ॥
न चले शस्त्र अस्त्र सकळ । न चले वानरासीं बळ ।
न चले कपटविद्याछळ । बळें प्रबळ वानर ॥ १५४ ॥
मंत्रशक्ती तंत्रशक्ती । नातळे आक्रमविद्याशक्ती ।
न चले मायामोहनशक्ती । रणीं मारूती नाटोपे ॥ १५५ ॥
वानर नाटोपे सैन्यासीं । शेखी नाटोपे ब्रह्मपाशीं ।
तो केंवी आटोपे रावणासी । बिभीषणासीं सांगत ॥ १५६ ॥
जें जें बांधावें बंधन । वानर ना म्हणे आपण ।
तृणासमान त्यासी मरण । निर्बंधन पाशबंधीं ॥ १५७ ॥

बिभीषणाची रावणाला सूचना :

ऐसें इंद्रजितें सांगतां । बिभीषण म्हणे लंकानाथा ।
वानर अवध्य तत्वतां । तुज वधितां वधवेना ॥ १५८ ॥
वानर न वधवे सर्वथा । ऐसें कळले लंकानाथा ।
श्रीरामा अर्पोनि सीता । शरण रघुनाथा निघावे ॥ १५९ ॥
श्रीरामा निघालिया शरण । आम्हांसीं नाहीं जन्ममरण ।
त्रिसत्य सत्य रावणा जाण । विचार आन न करावा ॥ १६० ॥
अन्यथा विचार करूं जातां । रोकडें हनुमंत करील घाता ।
उपाय न चले सर्वथा । लंकानाथा भुलूं नको ॥ १६१ ॥
श्रीरामाचें एक वानर । आम्हां नाटोपे साचार ।
कोपोनि आलिया श्रीरघुवीर । रण दुर्धर कोण साहे ॥ १६२ ॥
अर्पोनियां जानकीतें । काया वाचा चित्तें वित्तें ।
शरण निघालिया रघूत्तमातें । कल्याणातें पावाल ॥ १६३ ॥
एकाजनार्दना शरण । सत्त्वबुद्धि बिभीषण ।
ते बुद्धि न मानी रावण । गर्वाभिमान तों ऐका ॥ १६४ ॥
वानरा वनचराचे भेण । रिघतां श्रीरामासी शरण ।
तें मज आलें उणेपण । जगीं जघन्य वाढिवे ॥ १६५ ॥
मरण पुसोनि कपिनाथा । त्याचेनि बोलें त्याचे घाता ।
बुद्धि विचारूनि हनुमंता । कुबुद्धितां रावणीं ॥ १६६ ॥
जटायूनें केला कासाविसी । सिंतरोनि म्यां मारिलें त्यासी ।
तैंसेंचि करीन हनुमंतासी । रावणापासी कुबुद्धि ॥ १६७ ॥
एकाजनार्दना शरण । पुसतां हनुमंतासी मरण ।
दहाही मुखें होरपळून । करील दहन लंकेचें ॥ १६८ ॥
स्वस्ति श्रीभावार्थरामायणे सुंदरकांडे एकाकारटीकायां
रावण सभाहनूमदागमनं नाम सप्तदशोऽध्यायः ॥ १७ ॥
॥ ओव्यां १६८ ॥ श्लोक १८ ॥ एवं संख्या १८६ ॥

हे पण वाचा: संत एकनाथांची संपूर्ण माहिती

---

तुमच्या शेतमालाची मोफत जाहिरात करण्या साठी कृषी क्रांती ला अवश्य भेट द्या 
ref:satsangdhara

 भावार्थरामायण सुंदरकांड अध्याय सतरावा  भावार्थरामायण सुंदरकांड अध्याय सतरावा  भावार्थरामायण सुंदरकांड अध्याय सतरावा  भावार्थरामायण सुंदरकांड अध्याय सतरावा  भावार्थरामायण सुंदरकांड अध्याय सतरावा  भावार्थरामायण सुंदरकांड अध्याय सतरावा  भावार्थरामायण सुंदरकांड अध्याय सतरावा  भावार्थरामायण सुंदरकांड अध्याय सतरावा