भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय एकूणसाठावा

भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय एकूणसाठावा

रावणाचे युद्धार्थ आगमन

॥ श्रीसद्‌गुरुरामचंद्राय नमः ॥

रावण सावध होऊन मंदोदरीला धीर देतो, सांत्वन करितो :

निजमूर्च्छा सांवरुन । सावध झाला रावण ।
तंव पुढें विझालें हवन । रावणें आपण देखिलें ॥ १ ॥
सखळ यज्ञसामग्री । वानरीं केली बोहरी ।
तें देखोनि दशशिरीं । क्रोध शरीरीं चढिन्निला ॥ २ ॥
मंदोदरी स्वयें रडत । देखोनियां लंकानाथ ।
स्वयें तीस शांतवीत । निजपुरुषार्थ बोलोन ॥ ३ ॥

साभिमानैर्वचोभिस्तां सांत्वयन्निदमब्रवीत् ।
कींरोदिषि शुभे दीनं मायि जीवति मानिनि ॥१॥
न मे किश्चित्समो युद्धे त्रिषु लोकेषु भामिनि ।
सेंद्राः सुरगणाःसर्वे तिष्ठंति हि वशे मम ॥२॥
किमल्पसारैः शक्योऽहं जेतुं वानरमानुषै ॥३॥

निजाभिमानें दशानन । मंदोदरीप्रति वचन ।
करोनि तिचें शांतवन । स्वयें आपण बोलत ॥ ४ ॥
सुमंगले मंदोदरी । व्यर्थ रुदनातें न करीं ।
तुज खस्ता केली वानरीं । त्यांची बोहरी करीन मी ॥ ५ ॥
शुभानने परियेसीं । संग्रामीं संमुख मजसीं ।
रणा न येववे कोणासी । दैत्यदानवांसी कोण गणी ॥ ६ ॥
इंद्रादि सुर समस्त । बंदिगृहीं सेवा करित ।
ब्रह्मा माझा नित्यांकित । नित्य पढत शांतिपाठ ॥ ७ ॥
तेथें अल्पशक्ति किंकर । मानव आणि वनचर ।
रणा येती मजसमोर । हें उत्तर घडेना ॥ ८ ॥
तुजदेखतां भामिनी । वानरमानवांच्या श्रेणी ।
क्षणें पाडीत मी रणीं । न्हाणीन धरणी अशुद्धें ॥ ९ ॥
माझे क्रोधदृष्टीपुढें । केंवी राहती माकडें ।
आतां रणीं पाडीन लोंढे । निजनिवाडें पाहें तूं ॥ १० ॥
वानरमानवांच्या भूतळीं । शिरांची खेळेन चेंडूफळी ।
अशुद्धाचा टिळा तत्काळीं । लावीन निढलीं पैं तुझ्या ॥ ११ ॥
जिहीं हातीं निश्चित । तुज केलें खस्ताव्यस्त ।
ते उपडीन समस्त । तुज देखत भामिनी ॥ १२ ॥
हातांपायांची कांडोरीं । शिरांच्या वढवाळी थोरी ।
तुजदेखतां करीन जरी । तरीच निर्धारीं मी रावण ॥ १३ ॥
निवटोनियां वानरगण । रामसौ‍मित्रांच्या रुधिरें जाण ।
तुझ्या दुःखाचें क्षाळण । करीन आपण सुंदरी ॥ १४ ॥

इति तां शोकसंतप्तां सांत्वयित्वा तु रावणः ।
रथमारुह्य वेगेन निर्जगाम रणं प्रति ॥४॥
स क्रुद्धः कवची खड्गी शरी धन्वी तथैव च ।
तस्य निष्कममाणस्य दग्धुकामस्य रोदसी ॥५॥

रावणाने केलेली घोर प्रतिज्ञा :

आजि पृथ्वी अरावण । कीं अराम देखसी जण ।
म्हणोनि गर्जतां आपण । करी सांत्वन मंदोदरीचें ॥ १५ ॥
ऐसी दुःखसंतप्त मंदोदरी । तिसीं रावणें बहुतांपरी ।
शांतवोनि अति कुसरीं । गिरागजरीं गर्जिन्नला ॥ १६ ॥
आजि श्रीरामातें रणीं । बाणेंकरीं भंगाणी ।
झणें भय धराल कोणी । पहा करणी करीन ते ॥ १७ ॥

रावणाकडून सैन्य सिद्ध करण्याची आज्ञा :

कुचा भवंडिला सैन्यासीं । सिद्ध व्हावें वेगेंसीं ।
उठा चला रणभूमीसीं । रामसौ‍मित्रासी वधावया ॥ १८ ॥
घावो घातला निशाणा । वेगें पालाणा पालाणा ।
आवेश आलासे रावणा । रणांगणा जावया ॥ १९ ॥
दीपा अस्त होतां पाहें । प्रकाश अधिकाधिक होये ।
तैसें रावणा झालें आहे । गर्जताहे अति गर्वे ॥ २० ॥
पुष्पाचें जें विकासणें । तेंचि त्याचें सुकणें ।
तेंवी रावणाचे गर्जणें । जीवें मरणें तत्काळ ॥ २१ ॥
विजु प्रकाशातें पावणें । तोचि तिसीं अस्त होणें ।
तैसें मांडिले रावणे । निजमरणें गर्जत ॥ २२ ॥
काठीकार सैरां धांवती । सैन्य सन्नद्धबद्ध करिती ।
रणा निघाला लंकापती । शीघ्रगती चालिला ॥ २३ ॥
म्हणोनियां त्वरित । सोटेमार करी दूत ।
तेणें नगरीं अति आकांत । कळकळित नरनारी ॥ २४ ॥
नगरीं होत रणवळसा । पिया झोंबती प्राणेशा ।
मागुती देखावया ऐसा । धीर सहसा उपजेना ॥ २५ ॥

प्रजाजनांचे आक्रंदन :

आम्ही काय करुं आतां । आम्हासी कोण निरुपिता ।
मरण आलें लंकानाथा । सांगाती तत्वता करीतसे ॥ २६ ॥
आतां आम्हीं करणें कायी । तुम्हासी पाहों कोणे ठायीं ।
म्हणोनि कंठीं झोंबती पाहीं । लोळणी तिही घातली ॥ २७ ॥
कांतेप्रति कांत सांगत । देह पोशिला दिवस बहुत ।
रावणाचे वेतन खात । त्यासीं रणांत सोडू नये ॥ २८ ॥
जळो तयाचें वेतन । पोत भरुं भिक्षा करुन ।
रणा नवजावें आपण । म्हणोनि चरण वंदिती ॥ २९ ॥
तंव दूत हाणिती पाठीवरी । ओढून काढिती बाहेरी ।
शंखस्फुरण घरोगरीं । नरनारीं कळकळिती ॥ ३० ॥

वानरसैन्याला आनंद व त्यांचा युद्धाचा आवेश :

काळें तोंड लंकानाथा । चोरुन आणिली सती सीता ।
आतां मरावया जातां । सवें समस्तां नेतसे ॥ ३१ ॥
तें ऐकूनि हरिगण । देती रामनामें किराण ।
श्रीरामासंमुख दशानन । युद्धालागून निगाला ॥ ३२ ॥
आता कायसी खटपट । कासया पडखळूं दशकंठ ।
म्हणोनि हरिखले मर्कट । देती उद्‌भट किराण ॥ ३३ ॥

रावणसैन्याची सिद्धता :

तंव रावणदळ समस्त । सन्नद्धबद्ध झालें तेथ ।
वाद्यें लागलीं अद्‍भुत । नादें गर्जत भूगोळ ॥ ३४ ॥
तुरें लागलीं विविध । अनुहताचा निजनाद ।
ध्वनि उठल्या बहुविध । भाग्य विविध रावणाचें ॥ ३५ ॥
भेरी मृदंग निशाण । गुजबुजी गिडिबिडी जाण ।
काहळा चिनकाहळा दारुण । भोंगळा सत्राण त्राहाटिल्या ॥ ३६ ॥
वीणा वेणु झल्लरी । नाद उठिला अति गजरीं ।
विराणीं वाजती एकसरीं । नादाभीतरीं मन निवे ॥ ३७ ॥
रणनोवरा दशशिरी । पर्णावया मोक्षनारी ।
निगालासे झडकरी । अनुहतगजरी लावोनियां ॥ ३८ ॥
सन्नद्ध चतुरंगसेना । सवें सकळ युद्धरचना ।
शस्त्रास्त्रांची विवंचना । खडतर जाणा सांगातें ॥ ३९ ॥
विचित्र कवचांचे भार । खड्ग तोमर लहडीचक्र ।
गदा मुद्‌गल अपार । सर्वे गाढे भार चालिले ॥ ४० ॥
विचित्र शस्त्रांचिया जाती । त्रिशूळ चेंडु झेलिती किती ।
एव वीर परिघहाती । पागोरे पिटिती भिंडिमाळा ॥ ४१ ॥
गाडे भरोनि अपार शर । सुवर्णबंदी कोदंडभार ।
ज्यांचा ऐकतां टणत्कार । कांपे थरथर त्रिलोक ॥ ४२ ॥
अस्त्रदेवता समस्ती । भेणेंचि सवें चालती ।
विपायें वांचला लंकापती । करील शांति सकळांची ॥ ४३ ॥
येणें भयेंकरोनि जाण । संमत्र अस्त्रदेवतागण ।
स्वयें चालवी दशानन । विचित्र विंदाण सेनेचें ॥ ४४ ॥
ध्वजा पताका अंबरी । भाले झळकती चवरी ।
दिव्य छत्रें सैन्यावरी । राक्षसभारीं अति शोभा ॥ ४५ ॥
महामदें दाटले गजघट । वारुंचा वाजिन्नला साट ।
रथचक्रातळीं सपाट । होती पीठ पर्वत ॥ ४६ ॥
पुत्रप्रधानाचें दुःख । स्त्रियेची खस्ता अलोलिक ।
आठवोनि दशमुख । क्रोधें देख कांपत ॥ ४७ ॥
साधावया श्रीरामासी । रथीं बैसतां रावणासीं ।
रुप वाढिन्नलें आकाशीं । देखतां लोकांसी पळ सुटे ॥ ४८ ॥
सैन्य चालिलें अति गजरीं । यावा दाविला स्वारीं ।
हो हो मा मा जीजीकारीं । वारु कुसरीं नाचती ॥ ४९ ॥
सैन्य चालिलें घनदाट । अश्वगजांचे पैं थाट ।
सैन्यरथांचे घडघडाट । रजें अंबर कोंदलें ॥ ५० ॥

दुश्चिन्हांचा आविष्कार :

दिवि भुवि अंतराळ । दिशांच्या पोकळ्या सकळ ।
रजें कोंदलें जगतीतळ । रविमंडळ झांकलें ॥ ५१ ॥
दिवसाच पडिला अंधार । रजें बुडाले पैं नेत्र ।
दुर्निमित्तें थोर थोर । तेथें सत्वर ऊठिलीं ॥ ५२ ॥

निमित्तानि च तत्रासन्भयशंसीनि सर्वतः ।
प्रतिलोमो ववौ वायुर्मंदरश्मिर्दिवाकरः ॥६॥
सागरश्चुक्षुभुश्चैव चकंपे च वसुंधरा ।
जानुभिः पेतुरश्वाश्च बाप्पबिंदूनथामुचन् ॥७॥
तानुत्पानचिंत्यैव रावणः क्रोधमूर्च्छितः ।
सशरं धनुरादाय रणभूमिं विवेश ह ॥८॥

शिखाकेत अग्निकेत । गगनीं उठिले धूमकेत ।
तयांमाजी उल्कापात । अकस्मात ऊठिले ॥ ५३ ॥
नक्षत्रें पडती टळटळां । भूकंप होतसे वेळोवेळां ।
भालू भुंकती समकाळा । अग्निज्वाळा वमूनियां ॥ ५४ ॥
हनुमंते पूर्वी प्रबोधिला । तो आठव धरोनि वहिला ।
प्रतिकूळ वायु सुटला । उडवूं लागला राक्षसां ॥ ५५ ॥
वस्त्रें उडती आकाशा । वायु भरला राक्षसघसां ।
प्राण परतेना सहसा । थोर दुर्दशा रावणा ॥ ५६ ॥
धुळीं भरले डोळे । स्वसैन्य परसैन्य न कळे ।
पुढें पाऊलही न उचले । भुलविलें सकळांसी ॥ ५७ ॥
रवि मंदरश्मि झाला पाहीं । दिशा धुंदल्या सर्वही ।
सागरींचे जळ तेंही । लवलाही उचंबळलें ॥ ५८ ॥
ऐंसी दुश्चिन्हे जितुकीं । सकळही रावणकटकीं ।
प्रवेशलीं एकाएकीं । तेणें दशमुखी सचिंत ॥ ५९ ॥

रावण उद्विग्न होतो :

म्हणे शंकराचें वचन । मिथ्या करुं शके कोण ।
यज्ञा उठिलिया विघ्न । घात संपूर्ण कर्त्याचा ॥ ६० ॥
तें आजि दिसते फळ । दुर्निमित्तें जी प्रबळ ।
येथें दिसताती सकळ । समग्र दळ व्यापिलें ॥ ६१ ॥
ऐसा झाला सचिंअत । दुर्निमितें भ्रमिभूत ।
क्षण एक झाला लंकानाथ । अति आकांत वर्तला ॥ ६२ ॥

रावण स्वतःला सावरुन सैन्याला धीर देतो :

सवेंचि सावध होवोनि पाहीं । विचारीं आपुल्याच ठायीं ।
म्हणे दुश्चिन्हीं भय कायी । युद्धाच्या ठायीं शूरासी ॥ ६३ ॥
सुचिन्हामाजी शंकर । तो दुश्चिन्हीं काय गेला दूर ।
व्यर्थ पामराचा विचार । मी चिंतातुर लटकाचि ॥ ६४ ॥
रांडवे बायलेच्यापरी । चिंतातुर मी शरीरीं ।
जळो माझी सामर्थ्यथोरी । काय संसारी जीतसें ॥ ६५ ॥
म्हणोनि झाला सावध । निजसैन्या करीत बोध ।
मिथ्या उठिलें हें द्वंद्व । त्याचा विषाद न मानवा ॥ ६६ ॥
शिवें पाहो आदरिलें व्रत । युद्धीं लागलिया आघात ।
रणीं दुश्चित कीं सावचित्त । निश्चितार्थ पहावया ॥ ६७ ॥
तें शंकरकृपा आम्हांसीं । आपेंआप फळली कैसई ।
आम्हासंमुख विघ्नांसी । रहावयासी तोंड कैंचे ॥ ६८ ॥
बाप कृपाळु शंकर । विघ्न निरसिलें समग्र ।
भिवो नका चला शिघ्र । नरवानर निवटावया ॥ ६९ ॥
ऐसें सांगोनि सैन्यासी । आश्वासोनि तयासी ।
संमुख जातां रणभूमीसीं । रथ तोंडघसीं आदळला ॥ ७० ॥

पुनः विघ्नांचा उत्पात व रावणाचा आवेश :

विषमस्थळ नसतां जाण । भूमि असतां समान ।
वारू चालतां स्यंदन । आडखळोन पडियेला ॥ ७१ ॥
आवरितां सारथ्यासी । वारु पडले तोंडघसीं ।
तेणें चिंता रावणासी । निजमानसीं वर्तली ॥ ७२ ॥
तथापि वीरवृत्ती करून । साटोप धरोनि रावण ।
वारू उठविले जाण । उदकसिंचन करोनियां ॥ ७३ ॥
अश्वांचिया नेत्रद्वारा । अश्रुबिंदु स्रवती सैरा ।
ते पुसोनि वेगवत्तरा । रहंवर संजोगिले ॥ ७४ ॥
वीर रावण जगजेठी । विघ्नें घालोनियां पोटीं ।
धनुष्यबाण धरोनि मुष्टीं । क्रोधें कडकडाटीं चालिला ॥ ७५ ॥
आठवोनि पुत्रांचें निधन । धाकुटा बंधु कुंभकर्ण ।
प्रहस्तादि प्रधान । सकळ सैन्य निमलें ॥ ७६ ॥
करोनि तयांची आठवणी । क्रोधें झाला काळाग्नी ।
प्रवेशला रणांगणीं । देवोनि पाणी सर्वस्वा ॥ ७७ ॥
राज्याशा आणि जीविताशा । सांडूनि भोगाची भोगाशा ।
सांडून ऐश्वर्याची आशा । विरक्त सर्वस्वा रावण ॥ ७८ ॥
केवळ क्रोधाचें निजशरीर । तेणें रुपा आला दशशिर ।
जेंवी मध्यान्हीं अति उग्र । दिसे खडतर भास्वत ॥ ७९ ॥
माध्यान्हकाळींचा रवी । सहसा होय दुर्निरीक्ष्य जेंवी ।
तैसा अति क्रोधाविर्भावी । दशग्रीव भासे ॥ ८० ॥
अंतरींचें निजसामर्थ्य । तेणें करोनि प्रदिप्त ।
रणीं गर्जोनि लंकानाथ । काय बोलत रामासी ॥ ८१ ॥

राम त्वं तु समाश्वस्तः समाश्वस्तस्तथाप्यहम् ।
कुर्वे त्वया समं युद्धं तिष्ठेदानीं स्थिरो भव ॥९॥
वीरश्चास्मि सुसंवृत्तस्त्वत्सकाशादरिंदम ।
क्रमेण परिनष्टो ह्यस्तेनाहमपयातवान् ॥१०॥
नाहं बिभ्ये सुराणां हि समस्तानामपि प्रभो ।
किं पुनर्वानराणां तु येशामाश्रयिता भवान् ॥११॥

श्रीरामांवर बाग्बाणांचा वर्षाव आणि रावणाची आत्मप्रौढी :

रामा तुझे पोटीं । युद्ध करणें कडकडाटीं ।
ते आजि साधिली गोष्टी । झणीं पाठी देवोनी पळसी ॥ ८२ ॥
बहुतां दिवसांची माझी । असोसी फळली आजी ।
राम सांपडला झुंजी । पुण्यपुंजी फळा आली ॥ ८३ ॥
सावध ऐकें रघुनंदन । होऊं नको पलायमान ।
जितकी असे आंगवण । तैसें रण करीन आजि ॥ ८४ ॥
पूर्वी मजपासून पळाला । तो मागुतेनि रणा आला ।
आतांही पळवीन वहिला । झणें या बोला भ्रमसील ॥ ८५ ॥
तरी एक वेळ ऐसें जाहलें । रथसारथि वारु मेले ।
म्हणोनि पलायन घडलें । तें सर्वथा पहिलें विसरावें ॥ ८६ ॥
मी न भियें देवांसी । दृष्टी नाणीं दानवांसी ।
तेथें कोण गुणी तुम्हासी । जिहीं वानरांसी आश्रयिलें ॥ ८७ ॥
पालेखाइरीं मर्कटें । रणा आलासी त्यांच्या नेटें ।
घाव घालतां अवचटें । अति संकटें मराल ॥ ८८ ॥
वीरवृत्तीचा गर्व बहुत । तुजमाजी असे नांद ।
तेणें रणवीरां न गणित । तो पुरुषार्थ आजि दावीं ॥ ८९ ॥

लक्ष्मणाने रावणाची केलेली नालस्ती :

ऐसें बोलतां दशानन । उत्तर नेदी रघुनंदन ।
जेंवी वायसाचें वचन । सांडी उपेक्षोन राजहंस ॥ ९० ॥
सिंह देखोनि वाडेंकोडें । श्वान भुंके पुढें पुढें ।
तेंवी श्रीराम रावणाकडे । न पाहे कोडें हांसोनी ॥ ९१ ॥

काकुत्सथोपि महातेजाः श्रुत्वा रावणभाषितम् ।
न किंचिदुक्त्वा धर्मात्मा तस्थौ संग्राममूर्धनि ॥१२॥
लक्ष्मणःक्षोभयामास धिक्कृत्य तु दशाननम् ।
लक्ष्मणस्य वचः श्रुत्वा संपीडितमनास्तदा ॥१३॥

रावणाच्या तिखट उत्तरीं । राम न भीच रणकेसरी ।
जेंवी सिंहापुढें कोल्हाळ करी । निजगजरीं शूकर ॥ ९२ ॥
तें देखोनि लक्ष्मण । क्रोधें झाला देदीप्यमान ।
निर्भर्त्सिला रावण । काळें वदन पैं तुझें ॥ ९३ ॥
निर्लज्जा न लाजसी दशकंठा । हीन दीन संग्रामनष्टा ।
वृथा वाढलासी मांसें मोठा । धर्मनष्टा दुरादारा ॥ ९४ ॥
वृथा बोल बोलसी किती । करोनि दावीं रणख्याती ।
जाणवेल तुझी शक्ती । शस्त्रप्रयुक्तिपर्यावो ॥ ९५ ॥
महाशूरांचें लक्षण । करोनि दाविती रणकंदन ।
वृथा वल्गोनि काय कारण । भुंके श्वान तैसा तूं ॥ ९६ ॥

त्यामुळे रावणाचा क्रोधावेश :

ऐकोनि सौ‍मित्रवचन । क्रोधें खवळला रावण ।
घृतें खवळे हुताशन । तेंवी दशानन क्षोभला ॥ ९७ ॥
नेत्र भवंडी गरगरां । दांत खात करकरां ।
मस्तक पिटी सैरां । या रघुवीरा काय करुं ॥ ९८ ॥
आतां काय करुं विंदान । माजवीन रणांगण ।
तृप्त करीन भूतगण । तैं रावण मी सत्य ॥ ९९ ॥
ऐसें बोलतां लंकानाथ । भूतें शकुन मानित ।
रावणें भूतगण तृप्त । भाष्य वदत वाग्देवी ॥ १०० ॥
क्रोधें खवळोनि रावण । धनुष्यमुष्टि सज्जन ।
वेगीं चढवोनियां गुण । सीतीं बाण लाविला ॥ १ ॥
बाण ओढोनियां कानाडी । गर्जोनियां हाक फोडी ।
श्रीरामा साहें माझी वोढी । रणनिर्वडी पुरुषार्थ ॥ २ ॥

राक्षस व वानरांचें भयंकर युद्ध :

तंव उठावलें सकळ दळ । रणीं उठला हलकल्लोळ ।
भिडती राक्षस गोळांगूळ । युद्ध तुंबळ मांडलें ॥ ३ ॥
राक्षस बळें हाणिती काती । वानर हाते झेलिती ।
फिरवोनि तेचि ओपिती । लोळवित राक्षसां ॥ ४ ॥
राक्षस ओपिती भाले । फुटती वानरांचीं कपाळें ।
अशुद्धें दिसती बंबाळें । सर्वांग निथळ वानरांचें ॥ ५ ॥
गैरिकादिक धात । ओहळतां शोभे पर्वत ।
तेंवी वानरसैन्याआंत । शोभा अद्‍भुत वानरां ॥ ६ ॥
तुतती वानरकपाळें । पुच्छें कमळोनि बळें ।
सवेंचि भिडती गोळांगुळें । श्रीराम बळें अनिवार ॥ ७ ॥
घावो लागे जेथ जेथ । श्रीरामचरणरज लाविती तेथ ।
तेणें कानपोनियां खत । नामें गर्जत मारिती ॥ ८ ॥
भाले त्रिशूळ मुद्‍गर काती । राक्षस निजबळें हाणिती ।
तें देखोनि जुत्पती । स्वयें विटाविती राक्षसां ॥ ९ ॥
वांकुल्या दावोनि तयांकडे । सवेंचि हाणिती पर्वतखडे ।
नामें गर्जती माकडें । भिडती निवाडें रणमारा ॥ ११० ॥
भिंडिमाळांचे पांगोरे । राक्षस हाणिती तोमरें ।
धोंडे गुंडे पर्वतशिखरें । घेवोनि वानरें ठोकिती ॥ ११ ॥
वीर खवळले अति क्रोधें । रणीं मातले रणमदें ।
एक नाचती युद्धछंदें । रणछंदे तळपती ॥ १२ ॥
थरक सरक उड्डाण । ओढणें धडकती तळपोन ।
वानर देवोनि किराण । नेती हिसडोन हातियेरें ॥ १३ ॥
घायीं पडती वानरगण । ते श्रीरामपदरजेंकरुन ।
तत्काळ होती सावधान । करिती गर्जन रामनामें ॥ १४ ॥
राक्षस पडती घायीं । त्यांसी उठविता कोणी नाहीं ।
राक्षसांचें सैन्य सर्वही । वानरीं पाहीं निवटिलें ॥ १५ ॥

रामांच्या हस्ते निधन होणारे भाग्यवंत राक्षस :

श्रीरामाच्या दृष्टीपुढें । महावीर रणीं निधडे ।
घायिं पडलें वाडेंकोडें । भाग्य केवढें सांगो मी ॥ १६ ॥
श्रीरामासंमुख रणांत । युद्धीं वीर ते पडत ।
त्यांच्या युद्धाचा निश्चितार्थ । सावचित्त परिसावा ॥ १७ ॥
घायीं शिर एक तुटलें । चढोनि इंद्रपदा गेलें ।
तेथील सुख नश्वर देखिलें । मग परतलें रामाकडे ॥ १८ ॥
श्रीरामदृष्टीपुढें । स्वर्गसुख तें बापुडें ।
श्रीरामचरणीं सुख गाढें । जन्ममरण पुढें असेना ॥ १९ ॥
एक शिर हो उसळलें । सत्यलोकापर्यंत गेलें ।
भोगक्षयें पतन देखिलें । मग परतलें रामाकडे ॥ २० ॥
आब्रह्मभुवनलोक । भोग तितुका कामनात्मक ।
ऐसें गीतावचन देख । म्हणोनि शिर परतलें ॥ २१ ॥
शिर उसळलें तुटोन । वैकुंठपर्यंत गेले उडोन ।
नावडे एकदेशी स्थान । धिक्कारुन परतलें ॥ २२ ॥
सलोकसमीपस्वरुपता । वोसंडोनि सायुज्यता ।
श्रीरामचरणीं जीव अर्पितां । निजमुक्तता सहजचि ॥ २३ ॥
शिरें तुटोनि झडकरी । उडोनि जाती लोकांतरीं ।
तेथून परतती माघारीं । रामचरणांवरी स्वयें पडती ॥ २४ ॥
श्रीरामाचरणांपुढें । वैकुंठ कैलास नावडे ।
म्हणोनि हरिखे शिर मुरडे । चरणांवरी पडे श्रीरामाच्या ॥ २५ ॥
श्रीराम दृष्टी देखतां । भलत्याचेनि हातें मरतां ।
चहूं देहां देवोनि लाता । निजमुक्तता पावती ॥ २६ ॥
स्थूळ लिंग आणि कारण । चवथा देह महाकारण ।
निरसून तयांचें भान । श्रीरामचरण सेविती ॥ २७ ॥
शिरें परतोनि मागुती । श्रीरामातें ओंवाळिती ।
येवोनि चरणावरी पडती । उत्तीर्ण होती चहूं देहां ॥ २८ ॥
मागिले जन्माचें उसणें । वीर काढिती श्रीरामचरणें ।
उसण्याघायीं संकुख मरणें । नन्ममरणधरणें उठविती ॥ २९ ॥
तें देखोनि समस्तां । वीरां आवेश बहुतां ।
युद्ध् करितां साटोपता । फाडावया खता जन्माच्या ॥ १३० ॥
युद्ध करितां महावीरीं । सरली शस्त्रास्त्रांची सामग्री ।
मग मल्लयुद्धकुसरी । वीरीं वानरीं मांडिली ॥ ३१ ॥
सडका घालिती परस्प्रीं । थडका हाणिती येरयेरीं ।
उरीं शिरीं खांदी कोपरीं । जानूंवरी ताडिती ॥ ३२ ॥
एक ते मागें सरती । छागयुद्धें सवेंचि भिडती ।
अंगीच्या रोमा पिंजारिती । मग मिसळती कुक्कुट जैसे ॥ ३३ ॥
युद्ध करिती विविध । घारयुद्ध श्येनयद्ध ।
मार विविध पैं त्यांचा ॥ ३४ ॥
मागें फिरती वाडेंकोडें । परतोनि हाणिती लाताडें ।
त्यांसी पायीं धरिती माकडें । भवंडोनि कोडें त्राहाटिती ॥ ३५ ॥
मरतां राक्षस बोलती । श्रीरामें थोर युद्धख्याती ।
युद्धीं परमानंद प्राप्ती । सायुज्य मुक्ती पावलों ॥ ३६ ॥
युद्ध नव्हे हा परमानंद । रण नव्हे आनंदकंद ।
राम ओळला सच्चिदानंद । अगाध बोण रणरंगीं ॥ ३७ ॥
राम परमामृत पुतळा । राम मुक्तीचा जिव्हाळा ।
राम आनंदाची कळा । पाळी लळा सकळांचा ॥ ३८ ॥
द्वेषबुद्धीं युद्ध करितां । वैरिया दे सायुज्यता ।
अगाध बोध रघुनाथा । परमानंदता अरिमित्रीं ॥ ३९ ॥
रावण रामाचा नव्हे वैरी । तारक् आमुचा निर्धारीं ।
ज्याच्या द्वेषबद्धिकरीं । राम तारी राक्षसां ॥ १४० ॥
वीरां वानरां रणीं । थोर झाली झोंटधरणी ।
राक्षस निमाले रणीं । रथचक्रश्रेणींसमवेत ॥ ४१ ॥
सैन्य निमालें अपरिमित । अश्वगजरथसमवेत ।
रणकर्दम झाला तेथ । पूर् वाहत रुधिराचा ॥ ४२ ॥
मज पाहतां निश्चितार्थ । रुधिर नव्हे तें परमामृत ।
तयामाजी जे लोटत । ते नित्यमुक्त स्वयें होती ॥ ४३ ॥
मोक्षाचिया आशा जाण । वीर बळेंचि देती प्राण ।
रणीं वोळला रघुनंदन । निशाचरगण उद्धरिले ॥ ४४ ॥
बहुसाल सैन्य मरतां । क्रोध आला लंकानाथा ।
रणीं जिंकावया रघुनाथा । साटोपता चालिला ॥ ४५ ॥
जेंवी पतंग दीपावरी । गज जेंवी केसरीवरी ।
तेंवी आवेशें दशशिरी । श्रीरामावरी चालिला ॥ ४६ ॥
कुचभाराचें उभारणें । तयाचि नांव पडणें ।
तेंवी मरावया रावणें । मांडिलें येणें समरंगणीं ॥ ४७ ॥

इंद्र श्रीरामांना रथ पाठवितो :

अति गर्वे गर्वोन्मत्ती । घेवोनि शस्त्रास्त्रसंपत्ती ।
रावण चालिला रामाप्रती । भेणें कापती सुरवर ॥ ४८ ॥
सबळ बळें लंकापती । रावणाचा रथ लीलागती ।
रामा एकला पदाती । युद्धख्याती केंवी होय ॥ ४९ ॥
एकाकी भिडतां रावणाप्रती । साह्य न पाहे सांगती ।
एकांगवीर रघुपती । करील शांती रावणाची ॥ १५० ॥
संदेह नाहीं ये अर्थी । राम धर्माची धर्ममूर्ती ।
सौ‍मित्रा न सांगे सर्वांर्थीं । करील ख्याती निजांगें ॥ ५१ ॥
राम कार्य साधील न चुके । रावण निवटील बाणें एकें ।
सुर सोडवील कौतुकें । भरेल हरिखें त्रैलोक्य ॥ ५२ ॥
कांही स्वहितालागीं जाणा । साह्य व्हावें रघुनंदना ।
म्हणोनियां सहस्त्रनयना । अवस्था दुणी लागली ॥ ५३ ॥
आजवरी श्रीरामसेवा । अंश घडली नाहीं केव्हा ।
तेणें आतुडलों दशग्रीवा । घेत सेवा निजबळें ॥ ५४ ॥
तो सूड घ्यावयासी । साह्य होणें श्रीराघवासी ।
पाचारोनि सारथ्यासी । करवी रथासी सन्नद्ध ॥ ५५ ॥
संजोगोनियां स्यंदन । ठाकून जाय रघुनंदन ।
रथीं करोनि आरोहण । राम रावण निवटील ॥ ५६ ॥
एका जनार्दना शरण । श्रोतीं व्हावें सावधान ।
पुढील रामरावणांचें रण । अति दारुण परिसावें ॥ ५७ ॥
स्वस्ति श्रीभावार्थरामायणे युद्धकांडे एकाकारटीकायां
रावणयद्धागमनं नाम नवपंचाशत्तमोऽध्यायः ॥ ५९ ॥
ओंव्या ॥ १५७ ॥ श्लोक ॥ १३ ॥ एवं ॥ १७० ॥

हे पण वाचा: संत एकनाथांची संपूर्ण माहिती

---

तुमच्या शेतमालाची मोफत जाहिरात करण्या साठी कृषी क्रांती ला अवश्य भेट द्या 
ref:satsangdhara

भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय एकूणसाठावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय एकूणसाठावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय एकूणसाठावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय एकूणसाठावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय एकूणसाठावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय एकूणसाठावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय एकूणसाठावा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय एकूणसाठावा