भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय ऐंशीवा
गुहकाला श्रीरामांचे दर्शन –
॥ श्रीसद्गुरुरामचंद्राय नमः ॥
रामदर्शनाला जाण्यासाठी सैन्य सिद्ध
करण्याची सुमंतांची सेनापतींना आज्ञा :
सुमंता आज्ञापी मारुती । शीघ्र संजोग सैन्यसंपत्ती ।
येरें ऐकतां अति प्रीतीं । आनंद चित्ती उथळला ॥ १ ॥
तेणें आनंदेकरोनि जाण । घातलें मारुतीसीं लोटांगण ।
सेनापतीसी आज्ञापन । केले आपण सुमंतें ॥ २ ॥
आपुलाले दळभार । सिद्ध करा अति सत्वर ।
भरत निघाला वेगवत्तर । श्रीरघुवीरदर्शना ॥ ३ ॥
तंव भरतें करोनियां दान । सुखी केलें दीनजन ।
आनंदमय प्रसन्नवदन । काय गर्जोन बोलत ॥ ४ ॥
भरताची नगर शृंगारण्याची शत्रुघ्नाला आला :
भवशत्रुविनाशना । ऐकें सुबंधो शत्रुघ्ना |
सेनापतीसी करोनि आज्ञा । सहित प्रधानां सिद्ध करवीं ॥ ५ ॥
श्रुत्वा तस्य तदा वाक्यं भरतः सत्यविक्रमः ।
क्षिप्रमाज्ञापयामास शत्रुघ्नं परवीरहा ॥ १ ॥
दैवतानि व चैत्यानि वेश्मानि नगरस्य व ।
विचित्रैर्गंधमाल्यैश्चाभ्यर्च्यतामिति सर्वशः ॥ २ ॥
भरातस्य वचः श्रुत्वा शत्रुघ्नः परवीरहा ।
तदादिश्य सहस्राणि चोदयामास वीर्यवान् ॥ ३ ॥
मारुतिवचनें भरत । रामागमनें हर्षयुक्त ।
तेणें आनंद अत्यद्भुत । पोटीं अत्यंत उथळला ॥ ६ ॥
तेणें पूर्णानंदेंकरून । आज्ञापिला शत्रुघ्न ।
नगर शृंगारावे संपूर्ण । जेणें रघुनंदन सुखावे ॥ ७ ॥
ऐकोनि भरताचें वचन । अति आल्हादें शत्रुघ्न ।
सेनापतीस आज्ञापन । करोनि सैन्य सिद्ध केलें ॥ ८ ॥
शृंगारलेल्या ह्मा नगरीचे रूपकात्मक वर्णन :
नगर थंगारिलें प्रीतीं । देवसदनें अति निगुतीं ।
मुक्तघोष पै झळकती । देखतां निश्चितीं मन निवे ॥ ९ ॥
यंत्रपाठीं आवरणें जैसीं । कीं ध्यानस्थ सिद्धांची वोळी कैसी ।
नक्षत्रमाळापरी तैसी । चिद्रत्नेंसीं झळकती ॥ १० ॥
स्वर्गभोगाची जे गोडी । तेचि झाली दृढ बेडी ।
ते छेदावया लवडसवडी । दृढ आवडी श्रीरामीं ॥ ११ ॥
भेटावया श्रीरघुपती । धरूं भरताची संगती ।
म्हणोनियां शीघ्रगतीं । नक्षत्रे प्रवेशती माळेमाजी ॥ १२ ॥
मध्यपीठ अति शुद्ध । वरी श्रीरामपादुका विशुद्ध ।
दर्शनमात्रें महाबोध । परमानंद उपासकां ॥ १३ ॥
वर्णितां तेथींचा महिमा । सरस्वेतीसीं लाजे ब्रह्मा ।
भरताचिया भजनधर्मा । वेदां सीमा न करवे ॥ १४ ॥
सभामंडपीं पडशाळा । शृंगारिलिया सुमनशाळां ।
सुखी व्हावया जनकबाळा । अति सोहळा पै केला ॥ १५ ॥
निजगृहीं स्त्रीशाळा । शृंगारिल्या कुशळकळा ।
भांडारगृहें चित्रशाळा । शेजारशाळा सोज्ज्वळ ॥ १६ ॥
वनवासींचा श्रम समस्त । देखतांचि पै साद्यंत ।
सकळ निरसोनि जाय तेथ । ऐसें अद्भुत रचियेले ॥ १७ ॥
अश्वशाळा गजशाळा । कापडगृहें शस्त्रशाळा ।
कंडणीपेषणीपाकशाळा । जळशाळा मनोहर ॥ १८ ॥
नगर शृंगारिलें कोडे । श्रीरामकीर्तीचे हुडे ।
ध्वज उभारिले चहूंकडे । देखतां उडे भवभय ॥ १९ ॥
पताकाइतिहास अंबरीं । देखतां ऐकतां श्रवणांतरीं ।
आनंद होतसे बहुतापरी । चिदंबरीं रहिवास ॥ २० ॥
मुक्त अभिमानें शिणले । ते श्रीरामभेटी आले ।
नगरीं अनुष्ठानें मांडिलें । अधोमुख मुक्तघोषेंसीं ॥ २१ ॥
श्रीरामदर्शन त्वरित । मुक्तीसीं मोक्ष निश्चित ।
येणें निश्चयें सतत । ओळकंबत दर्शना ॥ २२ ॥
भक्तिपछव परिकर । श्रीरामप्रेमें साद्र ।
पालविती वेगवत्तर । श्रीरघुवीरदर्शना ॥ २३ ॥
माडिया गोपुरांचिया परी । सांगतो अनुपम्य भारी ।
कांहीं सांगेन संक्षेपाकारीं । श्रोतीं समग्रीं क्षमा कीजे ॥ २४ ॥
प्रथम मोक्षाची पुरी । जे दुर्लभ सुरासुरीं ।
आत्माराम राज्य करी । तेथींची थोरी केंवी वर्णवे ॥ २५ ॥
मुळीं अधिष्ठान श्रीराम एक । चैतन्य गाडोरा सुरेख ।
त्यावरी नगर रचिलें देख । विराजे सुरेख मोक्षश्रिया ॥ २६ ॥
शुद्धाच्या ठायीं सहजस्थिती । अहमात्मैक उठे स्फूर्ती ।
तैसा पाया गृहाप्रती । बांधिलीं जोतीं नेमस्त ॥ २७ ॥
जेंवी त्रिगुणांची उभवणी । तेंवी जोतियां मेखा तिन्ही ।
मुक्तीच्या चैतन्यखेवणी । निश्चयेकरोनी बैसविल्या ॥ २८ ॥
पाचूंचे खांबांचे परिकर । प्रतिगृहीं मनोहर ।
जेंवी पंचभूतप्रकार । धरी भार चराचर ॥ २९ ॥
उथाळीं पोळियांची शोभत । जेवीं नेमस्त धातु सात ।
त्या चिद्रत्नीं भिंती जडित । अति मंडित निजतेजें ॥ ३० ॥
दहा गवाक्षें निजनिर्वडीं । दावती नाना परवडी ।
परी ते एका प्रकाशाची ओढी । दावती गोडी एकत्वें ॥ ३१ ॥
सकळां प्रावरण वस्तूचें । तैसे शेकार गृहाचे ।
निवासस्थान आत्मयाचें । श्रीरामाचें निजनगर ॥ ३२ ॥
चुकोनि मुळींचे एकपण । द्वैतदुखणां भरलें पूर्ण ।
त्यासीं बहुसाल भासती खण । युगाचे जाण सर्वथा ॥ ३३ ॥
तळीं वरी येतां जातां । कोटी कोटी फेरे खातां ।
मूळ न सांपडे सर्वथा । सबाह्य पाहतां भरलेसे ॥ ३४ ॥
मोक्षपुरी अयोध्याभुवन । अनुपम्य तेथींचें रचन ।
वरी शृंगारिता शत्रुघ्न । अति विचक्षण श्रीरामभ्राता ॥ ३५ ॥
भवशत्रूचा संहार करी । नित्य विराजे मोक्षपुरी ।
म्हणोनियां नाम निर्धारीं । अति कुसरीं शत्रुघ्न ॥ ३६ ॥
तेणें नगराचें रचन । शृंगारिलें प्रीतीकरोन ।
अलौकिक तेथींचें महिमान । श्रीरघुनंदनसुखार्थ ॥ ३७ ॥
रथ्यांतरीं वाडेंकोडें । विजु पिळोनि घातले सडे ।
प्रकाश पडिला निजनिवाडे । मशक त्यापुढें सत्यलोक ॥ ३८ ॥
नवल अयोध्येची परी । चिंतामणीची चिंता हरी ।
कल्पतरूची कल्पना वारी । परिसाची निवारी जडत्वकाळिमा ॥ ३९ ॥
दशेचें दैन्य दवडी । अमृताची साल काढी ।
स्वानंदाची निजगोडी । नांदे उघडी अयोध्येमाजी ॥ ४० ॥
नगरा बाह्यप्रदेशीं । आराम नित्य जीवशिवांसी ।
सर्वकाळीं वसंतासी । अयोध्येसीं विश्रांति ॥ ४१ ॥
प्रेमोत्फुल्ल कमळे शुद्ध । गुंजारवती कृष्ण षट्पद ।
ऐकोनि गंधर्व झाले स्तब्ध । सामवेद मौनावे ॥ ४२ ॥
प्रबोध पारवे घुमघुमत । तेणें शारदा चवकत ।
देवगुरू विस्मित तेथ । पडे ताटक्य सुरसिद्धां ॥ ४३ ॥
डोलत द्राक्षांचे पै घड । मुक्त परिपाकें अति गोड ।
सकळ कामाचे पुरवीत कोड । गोडिया गोड ते गोडी ॥ ४४ ॥
चूतवृक्षाचे ठायीं जाण । अच्युतफळें परिपक्व पूर्ण ।
रस स्रवती उलोन । गोडी गहन तयांची ॥ ४५ ॥
डाळिंबें उललीं मदभारें । बीजे झळकती तेजाकारें ।
ज्ञानकर्मउपासनाद्वारें । रस रघुवीरें सेवावया ॥ ४६ ॥
वनामाजी अति प्रीती । श्रीरामाची गुणकीर्ती ।
कोकिळा पंचमें कूजती । तेणें मौनावती सामवेद ॥ ४७ ॥
शुक बोलती सिद्धांत । तेणें लाजला वेदांत ।
श्रीरामागमनें वसंत । पातला ऋतु मारुति ॥ ४८ ॥
ऐकतांचि श्रीरामागमन । सिद्धि पातल्या धांवोन ।
अयोध्येच्या बिदी जाण । स्वयें आपण झाडिती ॥ ४९ ॥
ऋद्धि सिद्धि करिती मार्जन । रमा रंगमाळालेखन ।
स्वयें करीतसे आपण । श्रीरामागमनसंतोषे ॥ ५० ॥
येरीकडे वीर भरत । श्रीरामदर्शना उदित ।
निघाला अति त्वरान्वित । सैन्यासमवेत गजरेंसी ॥ ५१ ॥
अपरे मुक्तपुरुषैश्च सवर्णैः पंचवर्णकैः ।
रातमार्गं सुरग्म्हळं स्तुवीत शतशो नराः ॥ ४ ॥
राजदारास्तथामात्याः सैन्यश्रेण्यस्तथाश्रमा: ।
त्वरमाणा विनिर्याता रथै: सह महारथाः ॥ ५ ॥
द्विजातिमुख्यैर्धर्मज्ञैः श्रेणीमुख्यैश्च नैगमैः ।
मालामोदकहस्तैश्च मन्त्रिभिर्भरता वृतः ॥ ६ ॥
शंखभेरीनिनादैश्च बन्दिभिश्चाभिवन्दितः ।
पादुके च पुरस्कृत्य शिरसा धर्मकोविदः ॥ ७ ॥
भरत कौसल्यादि माता, प्रधान यांसह
वाजत गाजत रामांच्या दर्शनार्थ निघाला :
सुमंतादि प्रधान । सेनापति अति दारुण ।
गजरथ सहिताभरण । निघालें सैन्य अति गजरें ॥ ५२ ॥
जेंवी मुमुक्षु अति प्रीतीं । साधनचतुष्टयसंपत्ती ।
घेवोनि निघे आत्मप्राप्ती । भरत चक्रवर्ती तेंवी निघे ॥ ५३ ॥
कौसल्या सुमित्रा दोनी । दशरथाच्या प्रियकामिनी ।
श्रीरामाच्या माता उल्लासोनी । प्रीतिकरोनी निघाल्या ॥ ५४ ॥
जिचेनि वचनमात्रेंकरूनी । राज्यादिभोगां देवोनि पाणी ।
पादत्राणही त्यागूनी । झाला वनीं वनस्थ राम ॥ ५५ ॥
जिचेनि धर्में सुरमोचन । जिचेनि निवटिला रावण ।
त्रैलोक्यासीं आनंद पूर्ण । विजयी रघुनंदन जिचेनि ॥ ५६ ॥
ते कैकयी श्रीराममाता । भेटों निघाली रघुनाथा ।
आणिक कांहीं दशरथकांता । आनंदभरितां निघाल्या ॥ ५७ ॥
सुमंतादि प्रधान । मातांसी करिती विनवण ।
तुमचे भेटीसी रघुनंदन । येईल आपण लोटांगणीं ॥ ५८ ॥
ऐकोनि सुमंतवचन । कौसल्या सुमित्रा आपण ।
काय बोलती प्रतिवचन । विवेक संपन्न प्रेमळा ॥ ५९ ॥
रामांच्या दर्शनाची मातांना उत्कंठा :
पहिलें विश्वासिलें तुज । जे घेवोनि येसी रघुराज ।
शेखी कळली तुझी वोज । रिता रथ मागें आणिला ॥ ६० ॥
हातींचा सांडोनि रघुनाथ । रिता घेवोनि आलासि रथ ।
श्रीरामवियोगें दशरथ । झाला स्वर्गस्थ देहत्यागें ॥ ६१ ॥
राम वनवासी होतां वनीं । राये सांडिली राजधानी ।
भरतें भोगां देवोनि पाणी । फळभोजनीं भूमिशायी ॥ ६२ ॥
आकांत सकळ राज्यासी । दुःखनिमग्न अयोध्यावासी ।
ऐकतां त्याच्या आगमनासी । केंवी मनासी राहवेल ॥ ६३ ॥
आणिकाची असो कथा । श्रीरामातें सांडोनि येतां ।
हतश्री तूंचि सुमंता । दिससी तत्वतां मृतप्राय ॥ ६४ ॥
श्रीराम सकळांचे जीवन । प्रेतरूप सकळ तेणेंवीण ।
त्याचे ऐकतां आगमन । सर्वथा मन न राहे ॥ ६५ ॥
श्रीरामागमनगोष्टी । सकृत् ऐकतां कर्णपुटीं ।
भेटी न घे उठाउठीं । तो जाण सृष्टीं महापापी ॥ ६६ ॥
यालागीं गा सुमंता । सर्वभावेसीं सर्वथा ।
भेटी येऊं रघुनाथा । विचार अन्यथा असेना ॥ ६७ ॥
ऐकोनि मातांचें वचन । सुमंतें घातलें लोटांगण ।
सकळ जयजयकारें जाण । निघाले दर्शना रघुनाथाचे ॥ ६८ ॥
राम ज्यांच्या वचनाधीन । श्रीराम ज्यांचा अनन्यशरण ।
ज्यांचेनि बोलें होय सगुण । ते ऋषिगण निघाले ॥ ६९ ॥
ऋषिसमुदाय, समस्त नागरिक व
आबालवृद्ध रामदर्शनासाठी निघाले :
श्रीराम साधूंचा केला । श्रीराम साधूंलागीं झाला ।
त्यासी भेटावया वहिला । गजरे निघाला ऋषिसमुदाय ॥ ७० ॥
कश्यप अत्रि वामदेव ऋषी । जाबाली गौतम परियेसीं ।
वसिष्ठ सद्गुरू सूर्यवंशी । शिष्यसमुदायेसीं निघाले ॥ ७१ ॥
इत्यादि सकळ ऋषी । जे मनें कल्पिती ब्रह्मांडासी ।
ते ऋषिवर वेदघोषेंसीं । श्रीरामभेटीसीं निघाले ॥ ७२ ॥
श्रीरामवियोगें संतप्त । नागरिक लोक समस्त ।
आला ऐकोनि रघुनाथ । उतावेळ चित्तें निघाले ॥ ७३ ॥
चाटे भाटे सोवनी सोनार । गणिक रजक सुतार ।
तेली माळी कुंभार । अति सत्वर निघाले ॥ ७४ ॥
तांबोळी अति हरिखें उडविती पानें । फुलारी करिती सुमनसिंचनें ।
रंगारी सुखावले निजमनें । रावलगीं रंगणें उडविती ॥ ७५ ॥
श्रीरामभेटी अति हरिख । एकापुढे धांवे एक ।
स्त्रीपुत्रादि बाळक । एकींएक निघाले ॥ ७६ ॥
आदिकरोनि दासदासी । निघाले श्रीरामभेटीसी ।
वेश्या ज्या कां नगरवासी । हरिखें भेटीसी निघाल्या ॥ ७७ ॥
श्रीरामनगरीं अकुमाळ । सर्वथा नाहीं कर्मचांडाळ ।
नगरप्रांतीं अधिकारशीळ । तेही तत्काळ निघाले ॥ ७८ ॥
सर्वस्व त्यागोनि संन्यासी । जे विरक्त देहभावासीं ।
तेही श्रीरामभेटीसीं । अति त्वरेंसी निघाले ॥ ७९ ॥
रामभेटीसाठी भरत सर्वांपुढे गेल्याने इतरांचीही धावपळ :
श्रीरामदर्शना भरत । पुढें गेला त्वरान्वित ।
म्हणोनि लोक नगरस्थ । स्वयें धांवत अति शीघ्र ॥ ८० ॥
स्त्रीपुत्रादिसुहृदसंग । श्रीरामभेटीसी विघ्न सांग ।
त्यांचा निःशेष होय त्याग । राम अव्यंग तैं भेटे ॥ ८१ ॥
ऐसें जाणोनि निर्धारीं । रामदर्शनीं प्रीती थोरी ।
कोणी कोणाचा संग न घरी । आनंद भारी रामभेटी ॥ ८२ ॥
येरीकडे वीर भरत । श्रीरामभेटीसीं उदित ।
निघाले अति त्वरान्वित । समवेत दळभारें ॥ ८३ ॥
रामदर्शनासाठी गर्जत निघालेल्या मिरवणुकीचे वर्णन :
अनुभवगजांचियां हारी । गुढार घातलें तयांवरी ।
पताका झळकती चिदंबरीं । द्वैत चकचुरी करिती पाहें ॥ ८४ ॥
निजबोध महावत वरी । विवेकांकुश झळकती करीं ।
मर्यादा चकल्या हाणिती शिरीं । करोनि किरकिरी येती ठायां ॥ ८५ ॥
साधनचतुष्टयसंपत्ती । अति कुशळ तीक्ष्णयुक्तीं ।
तैसे वारू नाचती । चौताळती रामभेटी ॥ ८६ ॥
तयांवरी वळंघले वाट । रणशौर्य अति उद्भट ।
वारुवां वाजती साट । त्राणें अंबुट कवळती ॥ ८७ ॥
रथध्वजपताकीं मंडित । चालती विमानीं जेंवी मुक्त ।
तेथें बैसतां सुख अद्भुत । लाजवित सुरवरां ॥ ८८ ॥
वोडण खड्ग तळपोनियां पाहीं । तुळवे नाचती लवलाहीं ।
मल्ल झोंबती दोहीं बाहीं । देखतां तो देही काळ कांपे ॥ ८९ ॥
तयांमागें असिवारी । यावा दावियेला स्वारी ।
नाचती तींच पायांवरी । आली शारी कृतांता ॥ ९० ॥
तयांमागें चालती रथ । वारु जुंपिले हिंसत ।
चक्रवाटातळीं पर्वत । पीठ होत कर्माचें ॥ ९१ ॥
दोहीं बाहीं कुंजरथाट । गळदंडी गजघंट ।
गजी गज समसगट । घडघडाट चालती ॥ ९२ ॥
स्तोमीस्तोमीं वाद्य विचित्र । ध्वनि उठला अति गंभीर ।
जेंवी अनुहताचा गजर । दशधा प्रकार वाजती ॥ ९३ ॥
सवें श्वेतातपत्र । कनकदंडी युग्मचामर ।
राजचिन्हे पैं समग्र । त्वरित चालती ॥ ९४ ॥
भाट गर्जती कैवाडें । श्रीरामाचे पैं पवाडे ।
तेणें वेदांत झाले वेडे । लाजिले स्वयें नेतिशब्दें ॥ ९५ ॥
सवें ऋषीश्वर असंख्य । उच्चारिती वेदघोष ।
माता घेउनि देख । भरत समवेत निघाला ॥ ९६ ॥
भेटावया रघुकुळटिळका । माथां ठेवोनि पादुका ।
आनंदमग्न होवोनि देखा । शत्रुघ्नसखा समवेत ॥ ९७ ॥
सहित माता ऋषिपंक्ती । भरत शत्रुघ्न निश्चितीं ।
सुमंतादि प्रधानपंक्ती । चरणीं चालती सकळिक ॥ ९८ ॥
श्रीरामशकुनालागीं तेथ । पूर्णकुंभ हेमयुक्त ।
दधि मधुअक्षताभरित । दूर्वासहित पूर्ण जळें ॥ ९९ ॥
मागें पालखियांची हारी । कोणी न बैसे तयांवरी ।
श्रीरामदर्शनीं प्रीती थोरी । हर्षे गजरीं चालती ॥ १०० ॥
उपवासें अति संकटी । उदर बैसलें अति खपाटीं ।
माथां जटांची वीरगुंठी । कृष्णाजिनगांठीं प्रावरण ॥ १०१ ॥
मागे सांडोनि नगर । पुढें चालिले वेगवत्तर ।
मार्ग अवलोकितां समग्र । श्रीरघुवीर दिसेना ॥ १०२ ॥
रामांचे विमान दिसेना म्हणून भरत उद्विग्न :
दशदिशांसहित गगन । स्वबुद्धी पाहतां जाण ।
सर्वथा न दिसे रघुनंदन । भरत उद्विग्न स्वयें झाला ॥ १०३ ॥
सांगितलें हनुमंतें । पैल तें गा विमान येतें ।
आणि अद्यापि न दिसे मातें । अभाग्य अद्भुत मी करंटा ॥ १०४ ॥
तरी आतां कळलें चिन्ह । कोटिधा होतां पुराणश्रवण ।
सर्वथा नव्हे समाधान । वचनारूढ मन जंव नव्हे ॥ १०५ ॥
जेणें काळें हनुमंतें । सांगितलें रामागमनातें ।
तेणें काळें दुश्चित चित्ते । पामर निश्चितें मी एक ॥ १०६ ॥
वचनसमयीं दुश्चित्तता । गुंतलों लौकिकार्था ।
तेणें सुनाट केली वार्ता । भेटी रधुनाथा वंचलों ॥ १०७ ॥
लोकांसी मज संबंध काय । दळभार मज काय होय ।
वचन वृथा गेलें स्वये । वल्ग आहें कोरडाचि ॥ १०८ ॥
स्वरूपप्राप्तीची ज्यांसी आर्ती । तिहीं सांडोनि लौकिकस्थिती ।
अनन्य शरण रघुपती । जावोनि एकांतीं पुसावें ॥ १०९ ॥
तैसें न करींच मी तत्वतां । लोकिकी पुसिली वार्ता ।
तेणेंचि वंचलों सर्वथा । भेटी रघुनाथा नव्हेचि ॥ ११० ॥
तेणें अत्यंत उद्विग्न । न भेटेचि रघुनंदन ।
मारुतीच्या चरणांलागून । भरत मागुतेन पुसत ॥ १११ ॥
न हि पश्यामि काकुत्स्थं राममार्यं परंतप ।
अर्थवयुक्ते वचने हनूमानिदमब्रवीत् ॥ ८ ॥
अथ विज्ञापयन्नेवं भरतं सत्यविक्रममू ।
सद्य: फलान् कुसुमितान् पश्य वृक्षान्मधुच्युतान् ॥ ९ ॥
अत्यंत प्रीतिपुरस्कर । भरत होवोनियां नम्र ।
हनुमंतासी पुसे उत्तर । श्रीरघुवीर कां नये ॥ ११२ ॥
हें गा येते विमान । म्हणोनि बोलिलासी वचन ।
अद्यापि त्याचें नव्हे भान । कां विलंबन लागलें ॥ ११३ ॥
श्रीराम गुहकाला भेदून लवकरच येतील
असे सांगून मारुतीने भरताचे सांत्वन केले :
ऐकोनियां भरतवचन । बोलता झाला वायुनंदन ।
यथार्थ आला रघुनंदन । पाहें चिन्ह सावकाशी ॥ ११४ ॥
ऐक भरता सत्वमूर्ती । साचार आला रघुपती ।
संदेह नाहीं ये अर्थी । वोळल्या वनस्पती रसभावें ॥ ११५ ॥
निर्जीवासी जीव आले । निरंकुरासी अंकुर फुटले ।
अपल्लव ते पालवले । अफळ आले फळासी ॥ ११६ ॥
सजीव निर्जीव वनस्पती । अमृतरस पै स्रवती ।
पुण्यी फळी पै शोभती । मघमघिती चोफेर ॥ ११७ ॥
असो वनस्पतींचा भाव । तुझे अंतरींचा उत्साव ।
तोचि श्रीरामाचा आविर्भाव । नाही संदेह ये अर्थी ॥ ११८ ॥
अवस्था शिणवी मना । ते निश्चयेसीं रघुनंदना ।
भेटवोनि समाधाना । पाठवी मना तत्काळ ॥ ११९ ॥
आतां येईल रघुपती । संदेह नाहीं ये अर्थी ।
मार्गी येतां शीघ्रगतीं । गुहकाप्रती सांगितलें ॥ १२० ॥
त्यासीं भेटोनियां जाण । आता येईल रघुनंदन ।
सर्वथा उदास न करीं मन । सत्यवचन हें माझें ॥ १२१ ॥
शनैः शनैः अभ्यास करितां । अबळासही ये योग्यता ।
तेंवी श्रीरामपंथीं चालतां । निश्चये रघुनाथा भेटसी ॥ १२२ ॥
ऐशा वचनीं हनुमान । भरता देवोनि समाधान ।
स्वयें मार्गस्थ केला आपण । श्रीरघुनंदनदर्शना ॥ १२३ ॥
भरद्वाजाश्रमात रात्री मुक्काम करून भरतभेटीसाठी राम निघाले :
येरीककडे रघुपती । भारद्वाजाश्रमीं क्रमोनी राती ।
ऋषींसहित विमानस्थिती । शीघ्रघगतीं निघाले ॥ १२४ ॥
सुखवोनियां ऋषींसी । भरताचिया भेटीसीं ।
राम निघाला शीघ्रतेसीं । जयजयकारेंसीं गगन गर्जे ॥ १२५ ॥
वानरांचें उल्लाण । जयजयकारें गडगर्जन ।
तेणें नादें त्रिभुवन । सहित गगन कोंदलें ॥ १२६ ॥
रीस वानर गोळांगूळ । नामें गर्जोनियां सकळ ।
आक्रमिलें नभोमंडळ । विमान बळें सांडोनी मागें ॥ १२७ ॥
निजनगरा राघवासी । जातां वानर उल्लासी ।
तें देखोनि श्रीरामासी । निजमानसीं आनंद ॥ १२८ ॥
श्रीरामांचे विमान पाहून गुहकाकडून श्रीरामांची स्तुती :
करीत नामाचा कल्लोळ । विमान चालत अंतराळ ।
गुहकें देखोनी तत्काळ । गर्जला प्रबळ रामनामें ॥ १२९ ॥
देखोनियां रघुकुळटिळक । जयजयकारें गर्जोनि देख ।
लोटांगणीं एकएक । अत्यंत हरिख नामाचा ॥ १३० ॥
गुहक भाग्याचा संपूर्ण । श्रीरामासीं ज्याची आठवण ।
तेणें करोनियां नमन । करूं स्तवन आदरिलें ॥ १३१ ॥
जयजयाजी अव्यक्तव्यक्ता । उत्पत्तिस्थितिप्रळयातीता ।
स्वयें करोनि अकर्ता । होसी तत्वतां स्वामिया ॥ १३२ ॥
तूं सर्वांतीत सनातन । सर्वसाक्षी चैतन्यघन ।
सकळ जीवांचें जीवन । सनातन परब्रह्म ॥ १३३ ॥
तूं सर्वदा सम । कदा नव्हसी विषम ।
तो तूं अभक्तां दुर्गम । सदा सुगम निजभक्तां ॥ १३४ ॥
अणुमात्र करितां भजन । सर्वस्वें होसी भक्ताधीन ।
तुज चिंतिती भक्तजन । तुज चिंतन तयांचें ॥ १३५ ॥
नीच कुट्टीणी अनायासें । तूतें स्मरली पक्ष्याचेनि मिसें ।
तिसी निजपद दिधलें कैसें । तें साधनीं असोसें नव्हे प्राप्त ॥ १३६ ॥
ब्राह्मादिकां असाध्य पूर्ण । तें तियेसी दिधलें स्थान ।
विचारितां निंद्य कर्माचरण । माझें गहन अति भाग्य ॥ १३७ ॥
जातिहीन किरात देख । कर्म तरी निजघातक ।
त्या मज भेटला रघुकुळटिळक । भाग्य अलोलिक पै माझें ॥ १३८ ॥
ब्रह्मादिकां न पुससी पूर्ण । त्या तुज माझी आठवण ।
पाठविला वायुनंदन । समाधान गुढींसीं ॥ १३९ ॥
तेणें विजयवार्ता सांगतां । अति आल्हाद झाला चित्ता ।
अमृतवृष्टि होय मरतां । तेंवी रघुनाथा आम्हां झालें ॥ १४० ॥
राहवितां अति प्रेमयुक्त । तेथें न राहेचि हनुमंत ।
भरत असेल चिंताक्रांत । त्वरान्वित मग गेला ॥ १४१ ॥
त्या काळापासोनि येथ । उभे असो वाट पहात ।
तंव विमान देखिलें जात । त्वरान्वित अयोध्येसी ॥ १४२ ॥
रामांनी विमानातून उतरून गुहकाला प्रेमालिंगन दिले :
ऐसें गुहकें स्तवितां पूर्ण । जवळी येवोन विमान ।
श्रीरामें उचलोनि आपण । हृदयीं जाण आलिंगिला ॥ १४३ ॥
श्रीरामीं देतां आलिंगन । उडालें शून्याचे शून्यपण ।
चिदाभासता कोंदली पूर्ण । चैतन्यघन श्रीरामें ॥ १४४ ॥
गुहकाची रामरूप अवस्था :
नाठवे देहगेहस्फूर्ती । नाठवे वर्णाश्रमजाती ।
नाठवे कर्माकर्मगती । भेटी रघुपती होतांचि ॥ १४५ ॥
आत्मया श्रीरामाचें श्रेष्ठपण । नाठवे आपुलें नीचपण ।
वोळला श्रीराम आनंदघन । समाधान जीवशिवां ॥ १४६ ॥
गुहकाचें प्रेम गहन । प्रेमें भेटला रघुनंदन ।
प्रेमें पावला समाधान । प्रेम गहन भक्ताचें ॥ १४७ ॥
निर्व्याज प्रेमाचे महिमान :
प्रेमें सुटला गजेंद्रु । प्रेमें अढळ केला धुरु ।
उपमन्यासी क्षीरसागरु । देखोनि प्रेमादरु दीधला ॥ १४८ ॥
प्रेम तेथे भाव पूर्ण । प्रेम तेथें वैराग्य गहन ।
प्रेमें निरसे जन्ममरण । प्रेमेवीण ज्ञान वांझोटे ॥ १४९ ॥
प्रेम तेथें उपजे भक्ती । प्रेम तेथें नित्य विरक्ती ।
प्रेम तेथें अढळ शांती । प्रेमळां मुक्ती वोळंगण्या ॥ १५० ॥
यालागीं भक्त साधक सज्ञान । आर्त जिज्ञासु अर्थार्थी जाण ।
तिही प्रेम वाढवावे पूर्ण । क्षणोक्षणां अति आवडीं ॥ १५१ ॥
प्रेमाची पुढें निजकथा । भेटी भरता रघुनाथा ।
प्रेमाचा रसाळ वक्ता । सत्य सर्वथा जनार्दन ॥ १५२ ॥
एकाएकीं प्रेम पूर्ण । प्रेमें वोळंगला जनार्दन ।
एका जनार्दना शरण । प्रेम अविच्छिन्न मज द्यावें ॥ १५३ ॥
स्वस्ति श्रीभावार्थरामायणे युद्धकांडे एकाकारटीकायां
श्रीरामगुहकदर्शनं नाम अशीतितमोऽध्याय : ॥ ८० ॥
॥ ओंव्या १५३ ॥ श्लोक ९ ॥ एवं १६२ ॥
हे पण वाचा: संत एकनाथांची संपूर्ण माहिती
तुमच्या शेतमालाची मोफत जाहिरात करण्या साठी कृषी क्रांती ला अवश्य भेट द्या
ref:satsangdhara
भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय ऐंशीवा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय ऐंशीवा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय ऐंशीवा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय ऐंशीवा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय ऐंशीवा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय ऐंशीवा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय ऐंशीवा भावार्थरामायण युद्धकांड अध्याय ऐंशीवा