स्फुट श्लोक – संत रामदास

स्फुट श्लोक – श्लोक ३१ ते ३५

३१
तनास भेटलीं तनें । मनास चुकली मनें । चुकी चुकी बहु चुकी । परस्परें चुकामुकी ॥१॥
मढयास भेटलें मढें । करील काय बापुडें । मनें मनाचिया खुणा । बुझेल लोभ त्या दुणा ॥२॥
उगेंचि वेचलें वये । मनास भेटतां नये । मनें मनास राखणें । सुखें सुखास चाखणें ॥३॥
न संगतांच जाणणें । खुणेसि खुण बाणणें । प्रसंग मान पुरतें । कदापि तें नव्हे रितें ॥४॥
विकल्प दुरी तों कळे । अखंड न्याय नीवळे । प्रमाण खुण जाणतो । नव्हे चि अप्रमाण तो ॥५॥
प्रसंग धारणा धरे । मनें मनांत वीवरे । कदा भरीं भरेचिना । महत्त्व तें सरेचिना ॥६॥
क्षमा बहुत साहाणें । आढया तिढयांत राहाणे । जनामधें विटेचिना । बरेपणें तुटेचिना ॥७॥
भरीं भरेल दुसरें । जना कळेल तें खरें । भलचि तो भला भला । बहु जनास मानला ॥८॥
खरें चि तें सदा खरें । बरें चि तें बहु बरें । समस्त लोक जाणती । भले प्रमाण बाणती ॥९॥
प्रमाण तो भला भला । बहु जनांत शोभला । भले चि मानिती तया । विमूढ जाय वीलया ॥१०॥
बहु जनांत सीकती । तया गुणें चि वीकती । परंतु सीकतां नये । तयास लावणें नये ॥११॥
परांतरास राखणें । आचुक सुख चाखणें । परंतु संग तो मिळे । तरी जनास नीवळे ॥१२॥
३२
अंतरींच सावधान । उत्तरीं अवेवधान । सांवरी प्रसंगमान । यावरी विधी विधान ॥१॥
प्रयत्न पुरता करी । सदा विचार वीवरी । चतुर तो परोपरीं । तया सरी मनोहरी ॥२॥
३३
विवीध वर्म लोचनीं । कदा नसो वसे जनीं । दु:खास लागतां ढकां । पुरे पुरे नका नका ॥१॥
बहु प्रकार बोलणें । बहु प्रकार चालणें । मनास लागतां ढका । पुरे पुरे नका नका ॥२॥
परांतरास राखणें । समस्त मुख चाखणें । कदापि अंतरा पडे । परीच सख्य वीघडे ॥३॥
गुणी मिळले पुरता । वदेल मौन्य देवता । तयापरी परांतरें । चुकोन राहाती खरें ॥४॥
प्रवीण जे माहां भले । भले भले चि गुंतले । कवीस बोबडी वळे । पाहा चतुर चावळे ॥५॥

३४

तनें झिजेल त्या मनें । मनें झिजेल त्या तनें । तनें मनें विशेषता । झिजेल तोचि पुरता ॥१॥
मनें प्रसंग वीवरी । तनें प्रसंग जो करी । तनें मनें चुकेचिना । तया उणीव येचिना ॥२॥
मनें बहुत चंचळें । विशेष गुण आडळे । प्रचीत मानली मना । तरीच आवडे जना ॥३॥
रुपें विशेषता दिसे । परंतु गुण तों नसे । तयास मानितीलसे । सुभा समस्त वीलसे ॥४॥
पडेल पाभळें बळें । गुणीस मोल आगळें । तगेल रंग तो खरा । बरें चतुर वीवरा ॥५॥
रुपें रसाळ तो गुणी । तयास आवडी दुणी । रुपें गुणें विशेषता । करील तोचि पुरता ॥६॥
विशेष वेष साजिरा । उदंड गुण तो बरा । प्रचीतिनें खराखरा । चढेल कोण दुसरा ॥७॥
उदास दास तो धरी । परोपरीं क्तिया करी । गुणें गुणी गुणाथिला । भला भला भला भला ॥८॥
प्रताप सूर्यसा तपे । तयास कोण रे जपे । अनंत गुण उत्तमा । कदा कळेचिना सिमा ॥९॥
करील न्याहाल सेवका । समर्थ वीसरों नका ।  विशेष हा रघोत्तमु । भजेल उत्तमोत्तमु ॥१०॥
३५
चकोर चातकें दुखी । चतुर ही बहु दुखी । मना मना  मिळेचिना । विशेष तें कळेचिना ॥१॥
गुणाविषीं भला भला । परंतु हंस येकला । विशेष तो कळेचिना । विहंगमीं मिळेचिना ॥२॥
गुणी गुणास जाणती । गुणी खुणेसि बाणती । उगाचि लोक आडळे । गुणी विशेष नाडळे ॥३॥
गुणासि गुणग्राहिकें । न मीळतां दिसे फिकें । विशेष वस्तु केंढली । सुवस्तिही नव्हे भली ॥४॥
विशेष पेंठ पाहाणें । तयेमधें चि राहाणें । तरीच सुख पाविजे । अनंत गुण भाविजे ॥५॥

स्फुट श्लोक – श्लोक ३६ ते ४०

३६
मनें मनासिं मीळणी । तयासि मानिती गुणी । परांतरासवें भरे । प्रसंग मान वीवरे ॥१॥
फुटेल वेगळाचि तो । सदा मिळेल तो चि तो । फुटेचिना तुटेचिना । मिळोन वेगळेचिना ॥२॥
तदंश तो चि बोलिजे । प्रसंग मान जो भिजे । रिझेल त्यापरी रिझो । झिजेल त्यापरी झिजो ॥३॥
विभक्त दीसती खरें । परंतु येक अंतरें । अनन्य येकि धारणा । मिळों न जाये कारणा ॥४॥
मिळोन जाय अंतरा । तदंश तो चि तो खरा । विचार येक धारणा । मिळोन जाये कारणा ॥५॥
३७
गडीत औघडी असे । परीघ रीघती कसे । कजा कजा कलेचिना । मनांत घालवी मना ॥१॥
जनांत चाळणा घडे । तयापरीचि वावडे । शरीर पाहातां घडे । उपाधि योग वीघडे ॥२॥
बरी विचारणा सखी । परांतरास पारखी । समस्त हेत नीरखी । तयास नाडळे मखी ॥३॥
अखंड सावधानता । मनीं विधी विधानता । समस्त धारणा धरी । सदा विचारणा करी ॥४॥
प्रसंग चाळणा घडे । खटयाल लोक तो दडे । सदा उणें हळु पडे । पदोपदीं च सांपडे ॥५॥
३८
प्रसंग रंग भंगवी । सदा सभा विरंगवी । तया नराकडे कवी । पदोपदींच सांपडे ॥१॥
तुकेल तो चुकेल रे । चुकेल तो चुकेल र । तुकेचिना चुकेचिना । चुकेचिना तुकेचिना ॥२॥
नसोन मान जातसे । वसोन मान होतसे । प्रसंग संग पावती । तुकें तुकें बळावती ॥३॥
समस्त व्योम वीवळे । तरी जनांत नीवळे । अधीर्ध गुप्त होतसे । पदीं मिळोन जातसे ॥४॥
अखंड गुप्त पंथ हा । चतुर हो पाहा पाहा । मनें मनासि मीळणी । गुणास जाणती गुणी ॥५॥
३९
विना प्रचीत ते तुला । फळेल कायरे मुला । उगाच सीण वाउगा । बळेंच होतसे दगा ॥१॥
खरेचि द्रव्य ते खरें । प्रचीत औषधें बरें । खराचि निंश्चयो खरा । धरा विवेक वीवरा ॥२॥
जनीं जनाचिये परी । विचार सार अंतरीं । बहुत दाटले खडे । परीस त्यामधें दडे ॥३॥
परीक्षवंत जाणती । खुणेसि खुण बाणती । मनें मनास मीळणी । गुणास जाणती गुणी ॥४॥
विचार सार तो धरे । परांतरांसि वीवरे । कवी म्हणे भला भला । विवेक त्यास लाभला ॥१५॥
४०
कळा कळाचि वीकळा । समर्थ जाणती कळा । कळेल त्या सुखें कळो । वळेल त्या सुखें वळो ॥१॥
गुणीच गोविले गुणी । विशेष राजकारणी । बहुत रंग रंगिणी । तरंगिणी तरंगिणी ॥२॥
कितेक व्यापिलें दिसे । रहित तें किती असे ।बबरा विचार हा करा । मनांतरींच वीवरा ॥३॥
मिळेल जाणता कधीं । शरीर हें निरावधी । प्रसंग हा कठीणसा । वदोन काय सीणसा ॥४॥
मना मनासि मीळणी । करील दक्ष तो गुणी । उगे राहा उगे राहा । न बोलतांच हें पाहा ॥५॥

स्फुट श्लोक – श्लोक ४१ ते ४३

४१
हळु हळुच बोलणें । हळु हळुच चालणें । विचारणें अबोलणें । अबोलणेचि बोलणें ॥१॥
उदास बोलणें करी । मनास दास वीवरी । जनास हें बळें कळे । जरी मनांत नीवळे ॥२॥
४२
जिवामधील जाणती । कळाचि ते सरस्वती । मनांतरीं वसे सदा । प्रसन्न रूप शारदा ॥१॥
कळा कळा चि वीकळा । समर्थ जाणती कळा । अचंचळा चि चंचळा । निचंचळा दुचंचळा ॥२॥
अनेक सौख्यदायेका । अनेक लोकनायेका । अनेक धारणा धरी । अनेक चाळणा करी ॥३॥
अनेक पंथ चालवी । अनेक मत्त हालवी । निशब्द खूण पालवी । मनें मनास मालवी ॥४॥
उरेचिना सरेचिना । पुरेचिना धरेचिना । असेचिना नसेचिना । वसेचिना दिसेचिना ॥५॥
अगम्य गम्य गम्य रे । प्रणम्य नम्य नम्य रे । असो जसी तसी असो । मदांतरींच वीलसो ॥६॥
चतुर जाणते जनीं । करा विचारणा मनीं । सरस्वतीस वोळखा । उगे भरीं भरों नका ॥७॥
कसी कसी कितेकसी । पाहाचनास कोणती । आहाच पाहातां नये । विचारितां प्रचीत ये ॥८॥
प्रचीति ये तिची तिला । उगाचि काये गल्बला । दुभाग भासतो पाहा । समस्त व्यापिनी माहां ॥९॥
असेल तें सुखें असो । नसेल तें सुखें नसो । कळेल त्या सुखें कळो । वकेल त्या सुखें वळो ॥१०॥
उदास दास बोलणें । उदास दास चालणें । उदास याचिकारणे । नव्हे मनासि पारणें ॥११॥
गणेश वेश पूजिती । गणांतरी सरस्वती । जना उफारटें दिसे । परंतु सत्य हें असे ॥१२॥
उफारटें सुफारटें । नटे विचार नीवटे । नसोन शारदा वदा । उगेचि सीणता सदा ॥१३॥
आहो जना म्हणे कवि । तुम्हांस कोण सीकवी । बहुत गुंतले दिसा । करा विचार नीरसा ॥१४॥
तुम्हास कोण बोलवी । तुम्हास कोण चालवी । तुम्हास कोण हालवी । समस्त ही लव्हालवी ॥१५॥
जनामधें प्रभंजनु । प्रभंजनामधें मनु । मनांतरींच शारदा । समस्त जाणते सदा ॥१६॥
खडेच सार भूतळीं । पियूषसार ते जळीं । रवीच सार पावकीं । जनास हा उपाव कीं ॥१७॥
प्रभंजनांत जाणती । कळाचि ते सरस्वती । नभांत ब्रह्म सार हो । करा बरा विचार हो ॥१८॥
तनूंत मानवी तनु । तयांत सार आननु । सिरांत सार लोचनु । सुलोचनीं प्रभंजनु ॥१९॥
प्रभंजनांत वासना । विचार येऊं द्या मना । समस्त जाणती कळा । बरे चतुर नीवळा ॥२०॥
किती करूं विवंचना । हरीजनासि सूचना ॥ समीर सर्व सार हो । तयांत ही विचार हो ॥२१॥
विचाररूप जाणणें । खुणेसि खुण बाणणें । स्वभाव चालिला बळें । वदोन काये पाबळें ॥२२॥
मनास मानला जये । जनास कां कळो नये । वडील कोण माईका । कदापिही वदो नका ॥२३॥
समस्त स्वप्र वोसरे । तरीच जागतें खरें । कळावयास बोलणें । विशेष तें अबोलणें ॥२४॥
सगुण भक्ति वाळली । उपासना कलोळली । शरीर भावना भरे । जना समस्त हे खरें ॥२५॥
४३
धिरे धिरे म्हणे कवी । विशेष जन्म मानवी । तयांतही बहु तनु । विचारणा तनुमनु ॥१॥
बहु मिळोनि भांडता । उगेचि वेर्थ तंडता । तनुगुणे चि वोळखा । उगे भरीं भरों नका ॥२॥
बरा करा शमु दमु । गुणें समस्त कर्दमु । भरा भरा भरीं भरा । भरोनि सर्व वीवरा ॥३॥
भुतीं भुतें विळासती । गुणी गुणांत भासती । तयापरीच तीसरें । प्रचीतिनें खरें खरें ॥४॥
अगाध हा रघोत्तमु । न बोलवे पराक्रमु । कठीण काळ वीशमु । भ्रमुचि पाववी भ्रमु ॥५॥
प्रताप या रघोत्तमा । करील कोण रे सिमा । हिणे विळास पावती । सुखें सुखें बळावती ॥६॥
उदंड देव ही पाहा । समर्थ येक राम हा । बसमस्त देव तीं भुतें । सदा रघोत्तमीं रतें ॥७॥
विशेष आंगिची कळा । कदा कळेचिना लिळा । अनाम्य नाम्यधारकां । अनंत सुखकारकां ॥८॥

स्फुट श्लोक – श्लोक ४४ ते ४६

४४
कदा चुकेचिनापदा । जनांस लाधली सदा । उव्यासि धाक सोडिला । समर्थ राम जोडिला ॥१॥
उदंड जन्नकु फिरे । तयामधें चि वीवरे । पाहावयासि आग्रजा । विशेष स्फुरती भुजा ॥२॥
अखंड प्रीतिच्या गुणा । कदा न सोसवे जना । प्रभु सदा परोपरीं । उदास दुसरी सरी ॥३॥
अनुज सेवकापरी । बहु मनु तयावरी । मनोगतें चि बोलणें । मनोगतें चि चालणें ॥४॥
जिवीं जिवाचिया खुणा । बुझेल तो चि शाहाणा । प्रचीत बोलणें घडे । बरा विचार सांपडे ॥५॥
करूनि सर्व बावळा । उगावलाच फावला । मनें मनु बुझावला । जनास राम फावला ॥६॥
४५
प्रसंग हा कठीण हो । बहुत पावले मोहो । परंतु येत्न पाहाती । सुखें चि ते चि राहाती ॥१॥
विवेक पाहाणें बरा । बरा विचार तो करा । उपासकांसि सुचना । उपासना उपासना ॥२॥
४६
श्रीकृष्ण देव नाटकु । जनांत सींतरु ठकु । तयास बैसला धका । मनुष्य नेति गोपिका ॥१॥
भुपाळ ही भले भले । जनीं उदंड जाहाले । हरासकाळ सेवटीं । विसंचितां लुटालुटी ॥२॥
समाग्य रावणादिकां । बहु कठीण काळ कां । महीवरी परोपरी । उदंड हे भरोवरी ॥३॥
भरे सवेंचि मागुतें । उगेंचि होतसे रितें । कदापि नावरे जना । बरी करा विवंचना ॥४॥
नदी भरोन वोहरे । तळें भरोन तें फुटे । तयापरीच संपदा । जनीं न निश्चळे कदा ॥५॥
बहुत भोगिती जयें । भले न पाहाती तये । ठकी ठकून जातसे । सुरंग भंग होतसे ॥६॥
बहुत चाखती चवी । सुरेंद्र दैत्य मानवी । म्हणे कवी नका नका । समस्त पावले धका ॥७॥

स्फुट श्लोक – श्लोक ४७ ते ५०

४७
रुणानुबंद तों घडे । पुढें समस्त वीघडे । पशु मनुष्य संपदा । घडोन वीघडे सदा ॥१॥
भरोंव लागतां भरे । भरे कदापि नावरे । सवें चि वोसरे सरे । सरें चि तें कदा नुरे ॥२॥
बरीच वेळ लागतां । घडोन ये न भागतां । उगाच काळ विषमु । पराक्तमुच तो श्रमु ॥३॥
बराचि काळ तो बरा । न मागतांचि ये घरा । बळेंचि लोक बोलती । सुखें सुखी कल्लोळती ॥४॥
उदास राहातां गती । भले विवेक सांगती । घडेल तें सुखें घडो । पडेल तें सुखें पडो ॥५॥
४८
बहुगळा रसागळा । विशेष रंग आगळा । कळा कळा चि कोकिळा । पशु स्वरें चि वीकळा ॥१॥
श्रीकृष्ण विष्णु माधवें । मुरेंद्र चंद्र यादवें । जनासि ब्रह्म बोधिलें । प्रकुर्तीमान शोधिलें ॥२॥
प्रचीत सद्य प्रत्ययो । स्वीहत गद्य हो जयो । विचार धन्य धन्य रे । विवेक विश्वमान्य रे ॥३॥
प्रशस्त मस्त हस्तसे । बहुत खस्त वेस्तसे । असंख्य संखितां नये । रवीकुळोद्भंवा जये ॥४॥
नव्हे जनासि गद्य रे । नव्हे चि गद्य पद्य रे । स्वरूप तें चि सद्य रे । प्रशम्तसें प्रपद्य रे ॥५॥
४९
नसोन जाणती कळ । कळा समस्त वीकळा । परांतरासि नेणवे । तयासि काय जाणवे ॥१॥
परामतरासि जाणता । नसेल तो मुळीं रिता । सिकोन काय सीकलें । विकोन काये वीकलें ॥२॥
भला भला विचक्षणु । प्रवीण योग्य तीक्षणु । खुणावितां खुणावला । मनें खुणेसि पावला ॥३॥
बहुत धूर्त तो भला । खुणेसि तूर्त पावला । न सागतां जया कळे । निरोआपतां चि नीवळे ॥४॥
अखंड हेत पालटे । कळेचिना मनु विटे । सुरंग ना विरंगसे । उगेचि रंग भंगसे ॥५॥
५०
बहुत जाणती कळा । कळाचि होत वीकळा । कळोन ही कळेचिना । वळोन ही वळेचिना ॥१॥

स्फुट श्लोक – श्लोक ५१ ते ५३

५१
प्रसन्न मुख सुंदरा । तुझेन हे वसुंधरा । धराधरें फणीवरे । तुलचि भाविलें खरे ॥१॥
कळेचिना तुझी कळा । श्रुती चतुर वीकळा । अनंत भाविनी लिळा । अगम्य तूचि नीवळा ॥२॥
तुझेनि सर्व बोलणें । तुझेनि सर्व चालणें । nतुझेनि योग धारणें । तुझेनि राजकारणें ॥३॥
तुझेनि नांव रूप हो । तुझें दिसे स्वरूप हो । विधी भुगोळचाळके । अनंत लोकपाळके ॥४॥
तुझीच चालते सता । बुझेले तोचि फुगता । तुझी करूनि आस तो । फिरे उदास दास तो ॥५॥
५२
प्रमाण बाण सोडिला । गिरी कठोर फोडिला । आराम रामतीर्थ हो । उदास पावले मोहो ॥१॥
बळ मळीत निर्मळे । वरी जळें सुसीतळें । सतंत वोघ वाहाती । कितेक लोक पाहाती ॥२॥
तरुवरी फळें फुलें । बहु निबीद दाटलें । रसाल वृक्ष डोलती । अनेक जीव बोलती ॥३॥
सदा अनानिळ सीतळु । सुखावळा पळेंपळु । स्वयें करील धन्य तो । भला जनासि मान्य तो ॥४॥
कितेक जीव जन्मले । तयामधें भले भले । धने समस्त वेचलें । विसंचितां विसंचलें ॥५॥
५३
वदे उदंड उत्तरे । परंतु कोणतें खरें । उगेचि वाउगेंचि तें । फटेल येर पोर तें ॥१॥
विनोदिया भरें भरें । उदंड उंच उत्तरें । तुरंग हस्त आणितो । मुखें जना नवाजितो ॥२॥
परंतु तें नव्हे खरें । उगीच पोच उत्तरें । विचार पाहातां कळे । भुलेनि जाति बावळे ॥३॥
धनेंचि निर्मितो कसा । दिसे बरा धणी तसा । पाहा पाहा बरें पाहा । भ्रमादिला प्रपंच हा ॥४॥
भ्रमासि भुलणें घडे । भलें चि वेसनीं पडे । विवेक शुध पाहिजे । तरीच देव लहिजे ॥५॥
उगीच चाकरी करी । अव्हा सव्हा भरे भरीं । धण्याकडे न पाहाणें । उगेचि वेर्थ राहाणें ॥६॥
उगाचि लौंद येरसा । निसंगळु गयाळसा । धणी निशाण चुकला । उदंड त्यास बुकला ॥७॥
धण्यासमागमें असे । मनोगत चि वीलसे ।  कदापि तो चुकेचिना । बहु जनीं तुकेचिना ॥८॥
धणी उरेल येकला । तरी अखंड टीकला । कुडी गळेल बापुडी । मनची जाये तांतडी ॥९॥
धन्यासी वेगळा नसे । जना धणीचसा दिसे । अभेद भक्त जाणिजे । खुणेसि खुण बाणिजे ॥१०॥
उदंड देव ते भले । उदंड भक्त शोभले । विवेक भक्त ता भला । येथार्थ वाक्य शोभला ॥११॥

स्फुट श्लोक – श्लोक ५४ ते ५७

५४
बहुत तान लागली । तनु विशेप भागली । सुरंग तो विरंगला । प्रसंग रंग भंगला ॥१॥
कठीण वेळ पातली । तुन विशेष श्रांतली । तगबगीतसे मना । कराल भेटि जीवना ॥२॥
सुगंध नीर गारसें । दिसेल काय फारसें । घळाळ वोतितां बरे । नये मनास दुसरें ॥३॥
कळकळीत हा पळु । कवी बहुत वीकळु । कळवळोनि पोकला । दयाळ राम वोळला ॥४॥
५५
त्रिकांद वेद बोलिला । उदंड अर्थ चालिला । बुझेल तो भला भला । जनीं महंत शोभला ॥१॥
देह्यासि कर्म लागलें । विध्योक्त चालतां भलें । बहुत कर्म शोभलें । भले तयास लाभलें ॥२॥
प्रमीत शौच्य आच्यनें । विध्योक्त स्नान तर्पणें । त्रिकाळ सांग मार्जनें । दिनेषु वन्हि पूजनें ॥३॥
स्वधर्म कर्म सांग ते । नसे कदापि वेग तें । चुकों नये चुकों नये । चुकीस प्रत्यवाय ये ॥४॥
रवहा स्वधा परोपरीं । अखंड शास्र वीवरी । सुसीळ न्यायवंत तो । बहु जनासि मान्य तो ॥५॥
प्रयोग याग वेदिका । प्रसंग जाणता निका । येथाविधी परायणु । समर्थ तोचि ब्राह्मणु ॥६॥
येजन याजनादिके । आधेन ते आध्यापकें । स्वदान हो पतिग्रहो । विशेष नेम निग्रहो ॥७॥
उदंड शास्र संमती । बहु पुराण वीत्पती । पाहातसे श्रृती स्मृती । आचुक धारणा धृती ॥८॥
सुमंत्र येंत्र जे जया । विषुध आगमी क्तिया । कितेक वायु धारणा । अगत्य कार्य कारणा ॥९॥
अपार कर्ममार्ग हा । घडेचिना च सांग हा । कचाट कर्म सूचना । पुढें असे उपासना ॥१०॥
स्वधर्म चूकतां जनु । हरी पतीतपावनु । दुजा जनीं असेचिना । म्हणोनियां उपासना ॥११॥
उदंड देव देवता । जनीं बुझेल पुरता । रुणानबद जीकडे । भजेल लोक तीकडे ॥१२॥
उदंड देव ते जना । उदंड भक्त पूजनीं । विधी विधान वेगळें । महात्म चालिलें बळें ॥१३॥
अनेक मंत्र देवता । अनेक भक्र भाविता । स्वयेंच वेद बोलिला । म्हणोन लोक चालिला ॥१४॥
जयास जें चि पाहिजे । तयास तें चि वाहिजे । फळें फुलें परोपरीं । नवेद्य खाद्य कुसरी ॥५॥
सुगंध गंध लेपनें । बहुविधा विलेपनें । तिथीच वार वांटले । जया तया विभागले ॥१६॥
जयास जे सदा प्रिती । बहुत लोक नौसिती । भुमंडळीं परोपरीं । विधी विधान कुप्तरी ॥१७॥
अनेक देव पूजनें । अनेक मंत्र सुमनें । अनेक नाम चिंतनें । अनेक तें उपोषणें ॥१८॥
भुमंडळीं भले भले । बहुत देव स्थापिले । किती म्हणोन बोलणें । विधी विधान चालणें ॥१९॥
उदंड वाम सव्य हा । विचार आगंमी पाहा । द्बितीय कांड बोलिलें । उपासकां निरोपिलें ॥२०॥
समस्त देव ते मुळीं । बहुविधा भुमंडळीं । परंतु वासना लिळा । स्वभाव जाणती कळा ॥२१॥
समस्त ही मनोगतीं । रुपें समीर वर्तती । विचित्र देव भावना । तयापरीच कल्पना ॥२२॥
बहुत सुक्षमें रुपें । स्थुळें धरून साक्षपें । देहे कदा दिसेचिना । कितेक दाविती जना ॥२३॥
बहुविधा परोपरीं । प्रचीत चालते खरी । उपाय कामना पुरे । जनांत देव वावरे ॥२४॥
कितेक स्वप्न देखती । कितेक देव भाविती । कितेक लागती सळें । उदंड मागती बळें ॥२५॥
न पावतांच यातना । परोपरीं बहु जना । कितेक देव धांवती । मनोगतें चि पावनें ॥२६॥
कितेक ते भले भले । कितेक साक्ष पावले । पदोपदींच चालणें । पदोपदींच बोलणें ॥२७
प्रत्यक्ष देव रक्षिती । प्रत्यक्ष देव भक्षिती । प्रतक्ष देव ते किती । उभाउभी करामती ॥३८॥
बहु जनीं प्रसन्नता । प्रतक्ष चालते सता । चुकों नये चुकों नये । चुकावितां महद्भये ॥२९॥
कळे तया उदंड हें । म्हणोन ज्ञानकांड हें । समूळ सर्व जाणणें । तयास ज्ञानसें म्हणें ॥३०॥
भजन तें बहुविधा । तयांत मुख्य नौविधा । तयांस हे निवेदनी । जनीं पतीतपावनी ॥३१॥
प्रचीतिनेंचि सुटिका । प्रबोध सांपडे निका । प्रपंच होतसे फिका । निशब्द गुज हें शिका ॥३२॥
विचार सार पाहातां । विवंचनेंत राहातां । पुढें समस्तही कळे । विशुद्ध बोध नीवळे ॥३३॥
विचार तत्व बोधितां । चतुर्य वाक्य शोधितां । सदृश्यत्वेंचि जातसे । भुतीक वेथ होतसे ॥३४॥
देहेसमंध आष्टधा । कळे विचार पष्टधा । तनुचतुष्टनिर्शनें । अगम्य होत दर्शनें ॥३५॥
अचंचळीच चंचळा । बळें बळावली बळा । मुळींच कल्पना दिसे । विचारतांच नीरसे ॥३६॥
द्विधा तनुचतुष्ट ही । ब्रह्मांड पिंड आष्ट ही । शरीर निर्शनांतरें । उरेल काये तें खरें ॥३७॥
अनंत तें अपार तें । अलक्ष थोर सार तें । मनासि होय उन्मनी । अनन्य तो निरंजनीं ॥३८॥
निशब्द शब्द खुंटला । वेवाद वाद तुटला । निवृत्ति वृत्तिसुन्य हो । नुरे चि पाप पुण्य हो ॥३९॥
तुटोनि मोक्ष बंधने । अभेद भेद साधनें । न सीध रे न बध रे । विभक्त भक्त उधरे ॥४०॥
५६
अहो जना म्हणे कवी । श्रीमंत हो पाहा गवी । समस्त लोक ते खवी । अखंड धारणा नवी ॥१॥
५७
दाटले उदंड भार । रावणा गुमान फार । सांडिला सुधा विचार । गर्व फार मांडिला ॥१॥
भार भार राजभार । भार दाटले अपार । चालिले कत्तार सार । घोर मार होतसे ॥२॥
दिसती तुरंगभार । भार भार ते अपार । बोलती बहुत फार । कारबार नासिला ॥३॥
चालिलें तुफान मान । फुटलें अचाट रान । नावरेचि युव्यमान । प्राणहाणी होतसे ॥४॥
च्याप वोढिलें करार । बाण सोडिले सरार । पिछय वाजती भरार । आरपार होतसे ॥५॥
थार फाड थाड फाड । युध्य होतसे भडाड । वाड वाड तें निवाड । ताड ताड तोडिती ॥६॥
सुटले अचाट हुंब । तुटले तडक तुंब । दाटले नसे विलंब । तुंब तुंब तुंबले ॥७॥
कोण कोण कोण कोण । येक घालिताति घोण । येक ते बहु मिळोन । वीर धीर सीरती ॥८॥
हाय हाय हाय हाय । मांडला बहु उपाय । वाजती अचाट घाय । राय राय पाडिले ॥९॥
फुटतां तडक हांक । सुटतो विरासीं धाक । बोलताति राख राख । ठाक ठाके होतसे ॥१०॥

स्फुट श्लोक – श्लोक ५८

( प्रमाणिका वृत्त )
तनु वितंड चंडसी । प्रचंड शुंड दंडसी । सुरंग रंग रेखिला । घवघवीत देखिला ॥१॥
नमु गणेश तो गुणी । विराजतो विभूषनीं । जनासि सौख्यकारकु । विशाळ विघ्रहारकु ॥२॥
जनांत सुमती मती । नमुन ते सरस्वती । महंत संत श्रोतयां । वंदोनिया गुणाळया ॥३॥
समस्त ही मनीं धरा । कथा करीनसें करा । लाहानसा कवी नवा । रघोत्तमासि वनिवा ॥४॥
श्रीराम राम राम हा । समर्थ पूर्णकाम हा । प्रतापकीर्ण फांकलें । प्रचंड तेज झांकलें ॥५॥
प्रिती करूनि आदरें । भजोनियां दसासीरें । पुजून देव शंकरु । उदंड साधिला वरु ॥६॥
तया वरेंचि मातला । अधर्म कर्म रातला । मुमंडळीं नव्हे भला । बहुत लोक पीडिला ॥७॥
स्वधर्म सांडिला सळें । अधर्म माडिला बळें । पिडावलीं रुसीकुळें । कितेक शोधिलीं मुळें ॥८॥
समस्त देव ते भले । परंतु बंद पावले । बहु प्रहांसि निग्रहो । ग्रहासि भेटला ग्रहो ॥९॥
उदासली वसुंधरा । बहु भिती निशाचरा । अनीत्य फारसी वसे । कदापि न्याय तो नसे ॥१०॥
नरेंद्र हो फणेंद्र हो । विधी सुरेंद्र चंद्र हो । वरुण वात्त पावकु । कुबेर येम धार्मिकु ॥११॥
प्रचेंड दंड दंडिका । सटी गणेश चंडिका । समस्त ही विरोघली । बहु बळें निरोधली ॥१२॥
समीर लेटितो खडे । वरुण घालितो सडे । मयंक साउली धरी । मळीण पावकु हरी ॥१३॥
विधी विधीस धाकतो । सुरेद्र बाग राखतो । करावयास निग्रहो । भुभंदळासि निग्रहो ॥१४॥
अखंड चाकरी करी । सदा वरुची भादरी । सटी आरंधळी दळी । गणेश गाढवें वळी ॥१५॥
परोपरीं विटंबणा । वदेल कोण रावणा । उदंड देव पीडिले । मदें पदासि खंडिले ॥१६॥
बहु कठीण काळ हो । समस्त पावले मोहो । हिणादिनाचियापरी । सदा गळीत अंतरीं ॥१७॥
समस्त केंश लांबले । कितेक वेस्त लोंबले । नखेंचि योग साधले । समस्त देव गादले ॥१८॥
निशाचरें बहु वसे । कठीण वर्तमानसें । म्हणोनि राम पावला । बहु बळें उठावला ॥१९॥
निमीत्य मात्र ते सिता । विबुधपक्ष पुरता । समर्थ तो भला भला । कुढावयासि पावला ॥२०॥
अचाट तीं कपीदळें । असंख्य चालिलीं बळें । करूनि सख्य पाहिलें । परंतु सर्व राहिलें ॥२१॥
इरूनियां कुळांगना । बहुत गर्व रावणा । विचार नाइके भला । प्रचंड राम कोपला ॥२२॥
प्रभु म्हणे हरेश्वरा । त्रिकुट पालथा करा । उठावलीं कपीदळें । पुरीस वेढिलें बळें ॥२३॥
कपी विशाळ ते गिरी । गिरीच घेतले करीं । उठावले भुजाबळें । बळें बळेचि तुंबळें ॥२४॥
बहुत दाटले हुडे । हुडा चि मेहुडे । तया परीच ते कपी । वितंद चंड साक्षपी ॥२५॥
निशाचरांसि घातलें । बळेंचि दुर्ग घेतलें । असंख्य जुत्पती किती । हुडां हुडांचि गर्जती ॥२६॥
बळें कपी बळावले । उदंड दैत्य पावले । विरा विरांसि तांतडी । बळावळी धडाधडी ॥२७॥
कपी कितेक कोपले । रवी मयंक लोपके । तडकसें तडाडिलें । नभीं गिरी घडाडिले ॥२८॥
त्रिकुट तो तडांडिला । तडक वाजला भला । कडाडिलें खडाडिलें । बहु हुडे घडाडिले ॥२९॥
त्रिकुट घेतला बळें । अचाट चालिलीं दळें । असंख्य वीर जातसे । धुळार गर्द होतसे ॥३०॥
थटाट मारिती शिरें । कितेक हाणती करें । नि:कट हो धबाधबी । रुधिरसें थबाथबी ॥३१॥
करें करासि देहुडया । पदो पदीं आढया तिढया । मुखें मुखासि तोडिती । धरूनि केंश वोढिती ॥३२॥
बहु उकावले बळा । गळयासि लविती कळा । धडें धडासि ठेलिती । विरासि वीर रेलिती ॥३३॥
पडोनियां उफाळती । बळें बळी धुमाळिती । बुकालिताति नीकुरें । मुहुप लात कोंपरें ॥३४॥
बसोनियां उरावती । नखे शिखा परोपरीं । कितेक वीर झोंबती । किती अडोन लोपती ॥३५॥
बहुत धीट ते हटी । कित्तेक ते लटापटी । परस्परें चि नीकुरें । धरूनि मोडिती शिरें ॥३६॥
कितेक वीर पाडिले । कित्तेक ते पछ्याडिले । बळेंचि पोट फाडिती । निशाचरा विभांडिती ॥३७॥
कित्तेक दैत्य झोडिले । कित्तेक हस्त मोडिले । पदीं धरूनि वोढिती । बळें भुमीस पाडिती ॥३८॥
कपी चपेट सूटले । कित्तेक दैत्य आटले । झपेटिती लपेटिती । पिटून कूटकूटिती ॥३९॥
पुरीमधें कल्लकळी । तडक हाक वाजली । आचात धुंद माजली । विशेष बोंब गाजली ॥४०॥
त्रिकूटिचे भले भले । वितंड वीर क्षोभले । प्रचंड चालिलीं दळें । दळें दळेंचि तुंबळेम ॥४१॥
बळागले भले भले । तुरंगभार चालिले । मना कळेचिना गती । तुफानसे उफाळती ॥४२॥
सुरंग रंग साजिरे । तुरंग रंगले बरे । समस्त हस्त तोलती । आढाल डाल डोलती ॥४३॥
कितेक हस्त मस्तसे । बहुत खस्त वेस्तसे । प्रंचड दंत हाणती । महीतळास खाणती ॥४४॥
पथीं पथींच ते रथी । रथींच रथींच सारथी । तुरंग ते तडाडिले । रंणागणीं घडाडिले ॥४५॥
तुरें तुरें बहुवसें । विशेष घोष कर्कशें । अचाट भाट चालती । ब्रिदें पवाड बोलती ॥४६॥
उन्मत्त मत्त ठांइचें । रथी तुरंग पांइचे । समस्त ही उठावले । रणांगणासि पावले ॥४७॥
कडक चालिलीं सळें । थडक जाहाली वळें । विरांसि वीर हाणती । परस्परें खणाणिती ॥४८॥
गदा पटीस तोमरें । दुधार मारिती भरें । बहु खणाण सुटले । अनेक घोंष उठीले ॥४९॥
असंख्य हस्त मातले । बळेंच रान घेंतलें । चपेटिती लपेटिती । कपीकुळां झपेटिती ॥५०॥
रथारुढीं निशाचरीं । कपीसि त्रासिलें शरीं । विशेष राउतीं बळें । विदारिलीं कपीकुळें ॥५१॥
समस्त हस्त सुटले । अभंग भार फुटले । बळें करूनि चीरडा । रणांगणीं पखारडा ॥५२॥
कितेक भार चिंबती । कितेक वीर हुंबती । अचाट दाटलीं रणेम । दिसेतिनात कीरणें ॥५३॥
अनेक भार वावरे । समोर मार नावरे । कितेक वीर भेदिती । परस्परें चि छेदिती ॥५४॥
मध्यें चि येक खंडिले । कितेक तें उलंडिले । परोपरीं कळीवरें । तुटोनि भेदिलीं भरें ॥५५॥
कठीण मार नावरे । वीरांत वीर वावरे । वीरश्रिया भरीं भरे । देहासि लागले झरे ॥५६॥
घसास तोडिती बळें । भसास टोंचिती शुळें । थडाड थाड तोडिते । वीरांसि वीर पाडिती ॥५७॥
कितेक वीर नीखुरें । भडाड मारिती भरें । तडाड तूटती शिरें । उलंडलीं कळीवरें ॥५८॥
कत्तार मार होतसे । रुधिरपूर जातसे । नभीं उफाळति शिरें । रीसें गळीत वानरें ॥५९॥
रणांगणीं मदोन्मतीं । रथीं विशेष राउतीं । मनीं धरूनि आक्रमु । बळें चि भंगिली चेमु ॥६०॥
कडक निकटें कटें । तुरंग हस्त श:कटें । कत्तार मार मारिले । रिपू समस्त हारिले ॥६१॥
भुजाबळें चि राउतीं । कपीदळें चि तीं रितीं । करूनि खस्त पाडिलीं । किती रिसें विदारिलीं ॥६२॥
बहुत आट वानरां । जयो दिसे निशाचरां । प्रचंड वीर कोपले । कितेक ते उठावले ॥६३॥
कपीकळोळ चालिला । विधीभुगोळ हालिला । चपेट मारिती बळें । लपेटिताति लांगुळें ॥६४॥
कितेक टाकिती शिळा । कितेक झोंकिती शुळा । गदा तडक फुटले । फणाण बाण सुटले ॥६५॥
किराण ठाण नेटकें । धरूनि खर्व खेटकें । फडाड हाणती बळें । बळें चि मोडिती दळें ॥६६॥
कडक वाजती भरें । परस्परें चि नीकुरें । भले भले उठावले । वीरांसि वीर पावले ॥६७॥
पुढील भार भंगती । कितेक वीर लंघती । सवेंचि उठती बळी । बळें चि फोडिनी फळी ॥६८॥
बळें चि भार लटिले । कितेक दैत्य आटले । विरश्रिया भले भले । भले भले चि तुंबले ॥६९॥
शिळा बहुत सीखरें । कितेक तें तरुवरें । बळें उठावले कपी । अचाट धीट साक्षपी ॥७०॥
हये हयास ताडिती । गजें गजा पछयाडिती । रथें रथासि मोएइती । निशाचरासि झोडिती ॥७१॥
बहुत वेळ भांडले । रिपु कितेक खंडले । सुरांसि त्रासिती बळी । जलंडले भुमंडळीं ॥७२॥
वितंड मेघवर्ण तो । बलाढय कुंभकर्ण तो । दळेंचि गीळितो सळें । परंतु मारिला बळें ॥७३॥
प्रधान ही भले भले । रणीं बहुत भांडले । परंतु येश नाडळे । देह्याभिमान तो गळे ॥७४॥
सुरेंद्र जिंकिला रणीं । प्रसीध राम रावणी । बहुत वेळ भांडळे । पुढें रणीं उलंडले ॥७५॥
अनुजसुत आक्रमी । प्रधानही पराक्रमी । सखे समस्त मारिले । रणांगणीं विदारिले ॥७६॥
सुरां कळेचिना गती । भुमंडळासि भंगिती । बहुत सुर विक्रमी । उलंडले पराक्रमी ॥७७॥
बहु बळाढय दैत्य हो । परंतु पावले मोहो । कपी तुफान सुटले । असंख्य सैन्य आटलें ॥७८॥
अभंग भार भंगले । कितेक वीर रंगले । शरीर खस्त खंगलें । विरंगलें विरंगलें ॥७९॥
अखंड वानरा जयो । निशाचरां घडे क्षयो । मनीं धरूनि साक्षपु । अचाट कोपला रिपु ॥८०॥
उदंड देखिलें उणें । मनीं धरूनि रावणें । बहु बळें उठावला । रणांगणासि पावला ॥८२॥
रथारुढें निशाचरें । बहुत नीकुरें भरें । असंख्य बाण सोडिले । रिपु कितेक मोडिले ॥८३॥
कितेक वीर बापुडे । पळोनि राघवाकडे । विशेष मंदली गती । रघोत्तमासि बोलती ॥८४॥
प्रसंग हा नव्हे भला । कृतांत काळ कोपला । बहुत त्रासलों जिवीं । प्रभु दिनासि वांचवी ॥८५॥
उणीव देखत क्षणीं । उठावला ततक्षणीं । विरश्रिया भुजाबळें । असंख्य भंगिलीं दळें ॥८६॥
रणांगणीं निशाचरें । करूनि खस्त गज्जरें । कितेक तें भयातुरें । विलेकिलीं दशाशिरें ॥८७॥
अधीक कोपला हटी । पुढें रथास नेहटी । उदंड सोडिली सिमा । धिकारिलें रघोत्तमा ॥८८॥
समस्त मानिलें उणें । गिळीन काळसें म्हणे । खिळीन हे वसुमती । मनुष्य राम तें किती ॥८९॥
मनीं धरूनियां पणु । समोर राम रावणु । हटें हटावली हटी । किलाल चोसटी सटी ॥९०॥
अनेक वाजती तुरें । कितेक होत आतुरें । कठोर मांडलें पुरे । नभासि दाटलें धुरें ॥९१॥
सणाण विंधिती शरें । परस्परें चि नीखुरें । घुमघुमी घुमारलें । नमीं धुरें धुमारलें ॥९२॥
नभासि दाटली रजें । चणाणिताति नारजें । अचाट युध्य माजलें । कठोर थोर गाजलें ॥९३॥
अमेद मौष पुरतें । रणांत नाचती भुतें । सिरें धरूनियां पदें । गिदे कितेक स्वापदें ॥९४॥
वितंड कोपला ईशु । अचाट घोंष कर्कशु । धनुष्य वाइलें गुणा । गमे वधील रावणा ॥९५॥
तडक वाजला बळें । दंणाणिलीं भुमंडळें । कडक उठीला रणीं । भयें थरारिला फणी ॥९६॥
करकरीत कर्करी । गरगरीत गर्गरी । थरथरीत थर्थरी । भरभरीत भर्भरी ॥९७॥
कडक कडाडिलें । खडखड खडाडिलें । गडगड गडाडिलें । धडधड धडाडिलें ॥९८॥
तडतड तडाडिलें । थडथड थडाडिलें । दडदड दडाडिलें । धडधड धडाडिलें ॥९९॥
कडाडिलें खडाडिलें । गडाडिलें पडाडिलें । तडाडिलें थडाडिलें । द्डाडिलें धडाडिलें ॥१००॥
विशेष आट वानरां । जयो दिसे निशाचरां । अचाट दाटलीं दळें । नीशंख तोडिती बळें ॥१॥
कृतांत काळ कोपला । भुजाबळें उठावला । उदंड भार भेदिले । रिपु समस्त छेदिले ॥२॥
पुन्हा सवें चि नीखुरें । समस्त छेदिलीं शरें । बळें भेदिली कुपी । अचाट गर्जले कपी ॥३॥
रणीं वधूनि रावणा । विभीछेता रणांगणा । बळें धडाडिला नभीं । विशाळ देवदुंदुभी ॥४॥
निरोध बंद सुटले । समस्त देव भेटले । मृदोत्तरेंचि उत्तरें । बहुस्तुती परस्परें ॥५॥
समस्त देव हरुषले । कुशमभार वरुषले । जयो जयो सितापती । सुखें बहुत गर्जती ॥६॥
महेश कीर्ति बोळती । प्रताप जीव तो किती । चुकोनी नेणता कवी । रघोत्तमासि वीनवी ॥७॥
बळें कृतांत काळ तुं । प्रभु दिना दयाळ तुं । मनीं धरूनियां मोहो । तुझाचि साभिमान हो ॥८॥
बिभीषणास त्रीकुटीं । बळेंचि स्थापिला पटीं । सुखावला बिभीषणु । अखंड रामचींतनु ॥९॥
विराजमान जानकी । धगधगीत पावकीं । रघोत्तमासि भेटली । वियोग वेळ तुटली ॥१०॥
कितेक स्वर्गगायेका । मिळोन आष्ट नायेका । विणे धरूनि तुंबरें । आळाप होतसे भरें ॥११॥
अनेक वाद्यकुसरी । बहुकळा परोपरीं । गुणी उदंड गातसे । घनें घमंड होतसे ॥१२॥
कितेक भांट दाटले । अचाट दाट थाटले । जिवीं सुखावले सुखें । कडक बोलिती मुखें ॥१३॥
अनेक बंद तोडिले । समस्त देव सोडिलें । प्रचीतिनें पाहा पाहा । प्रभु समर्थ राम हा ॥१४॥
निरोप दीधला सुरां । समागमेंचि वानरां । रिसांसहित घेतलें । सपुष्पकांत घातलें ॥१५॥
बहुत आर्त हो तया । विशेष भेटि भ्रातया । समस्त लोक भेटले । माहांसुखें सुखावले ॥१६॥
अनेक वीरकट्ट तो । प्रभुसी राजपट्ट तो । अचाट गर्द माजला । विधीभुगोळ गाजला ॥१७॥
अनेक मंत्रघोंष तो । अनेक वाद्यघोंष तो । अनेक नामघोंष तो । अनेक सर्व घोंष तो ॥१८॥
गणील कोण वैभवा । उल्हास वाटतो जिवा । पहा जयाचिया मनें । समर्थ इंद्रभुवनें ॥१९॥
सुखें उभारिली गुढी । बहु जनासि आवडी । अखंड राज्य हा करु । कवी जनासि वीवरु ॥२०॥
बहुत भव्य भोजनें । अनेक वस्रभूषणें । कपीरिसासि गौरवी । श्रीरामदास तो कवी ॥२१॥
समर्थ हे उपासना । जनांत आणिती मना । रघोत्तमा उपासिती । सखेचि तेचि वाटती ॥२२॥
शरीर वीकिलें गुणीं । अनन्य भाव निर्गुनीं । जना उपासने गुणें । कळोनि मोक्ष पावणें ॥२३॥
घवघवीतसे कवी । कवी कवीच लाघवी । परोपरीं भले भले । प्रबंद बंद साधले ॥२४॥
विरक्त भक्त जाणते । अगम्य खूण बाणते । शरीर त्या घरीं पडो । मनांत राम सांपडो ॥२५॥

स्फुट श्लोक – भागवत १

( प्रमाणिका वृत्त. )

हरीजनकजन्ननी । प्रसुत कौंसभुवनीं । श्रीकृष्ण जन्मला गुणी । करी जनासि मोहनी ॥१॥
कितेक बंद मोचनें । तयासि काय बंधनें । करूनि पंथ मोकळा । श्रीकृष्ण जाये गोकुळा ॥२॥
रिपु म्हणे चला चला । प्रसुतकाळ सुचला । विशेष कौंस तो हटी । पदीं धरूनि आपटी ॥३॥
बळेंचि हस्त पीळिला । तडक वाजला भला । म्हणे रिपु तुझा रिपु । श्रीकृष्ण गोकुळाधिपु ॥४॥
मनांत कौंस खोचला । अपाय सुचला भला । उपाय कोण तो भटो । जिवांत काजळी तुटो ॥५॥
भटु वदे नृपापुढें । उकावला चढोवढें । बळें चि पैज सारितों । तुझा रिपु विदारितों ॥६॥
बळें चि लवितो कळी । खटयाळ भटमाभळी । उपाव्य चालवी कुळा । म्हणोनि वंद्य गोकुळा ॥७॥
बळाढय सुभटु भटु । भटें चि मांडिला हटु । बसोनि नीट नीकटु । प्रशस्त वाचितो पटु ॥८॥
हटें हटेंचि उधटें । कुटीळ कामलंपटें । उपायसा प्रयोजिला । मुलास घात योजिला ॥९॥
बहु मिळोनि सुंदरी । मुखें म्हणे हरी हरी । तुम्हांस वोखटी परी । कुमार हा मुळावरी ॥१०॥
बहु मिळोनियां वधु । कराल बाळका वधु । तरीच वौंश सावधु । येथार्थ सांगतों विधु ॥११॥
अनेक घात घातकी । वदे पतीत पातकी । शिणे मनांत बाळकु । समस्त चित्तचाळकु ॥१२॥
हळुच कृष्णनाटकें । चरित्र मांडिलें ठकें । उगाचि थोर मारकां । भटासि बैसला धका ॥१३॥
पदार्थमात्र चालवी । भटासि पाद्य घालवी । हरीलिळा कळेचिना । अचेतना सचेतना ॥१४॥
मिळोनियां भले भले । अचाट पाट चालिले । बहु करूनि तांतडी । भटावरी धडाधडी ॥१५॥
भटु भटु बळागळा । खिळी कितेक आगळा । उठावलीं सळें सळें । लोहो कितेक मुसळें ॥१६॥
साहाण खोड लाटणी । कितेक खुंट दाटणी । इळ्या पळ्या परोपरीं । उकावलीं भटावरी ॥१७॥
समस्त ही चढोवढी । इळे कुठार पावडी । पाल्हाण तंग तोबरे । लगाम जेरबंद रे ॥१८॥
बहु करीतसे टिका । म्हणोनि वाट कष्टिका । करून चोप चोपणी । कठीण मार खोरणी ॥१९॥
सदेव पाट हालिले । समस्त देव चालिले । बळावली कुटाकुटी । भटु बहुत हिंपुटी ॥२०॥
चरांट दोर सांकळ्या । कडया कितेक मोकळ्या । वाहाण खेटरें सळें । भटासि मारिती बळें ॥२१॥
कितेक मार कोरडे । भटासि लागतां रडे । बहु चुकावितां दडे । उठोनि चांचरी पडे ॥२२॥
बळें चि हस्त मोडिले । कितेक दंत पाडिले । फुटोन रक्त येतसे । रडोनि तोंड घेतसे ॥२३॥
बहुत पुष्टी कंदली । शरीरशक्ति मंदली । विटंबणा परोपरीं । किती क्षतें उरावती ॥२४॥
बहुतसी तडातडी । विशेष होये तांतडी । चरांट खुंट मोडिती । बळें भटासि झोडिती ॥२५॥
कितेक पातळा इटा । कितेक कातळा निटा । खडे कितेक खापरें । बहु पुजा परस्परें ॥२६॥
बळें शुभा धबाबिती । कितेक ढेंक लागती । धुळी मुखांत मृत्तिका । पुरे पुरे नका नका ॥२७॥
हरीचरित्र हें भले । बहु जनांत शोभलें । हरील दुष्टदंडणा । करील जन्मखंडणा ॥२८॥
श्रीकृष्ण देव द्रोहिला । जिहीं नर्‍हीं दुराविला । तया खळास हे गती । बळें चि येम तांडिती ॥२९॥
उदास दास तो कवी । बहु जनास सीकवी । उणें कदा वदों नका । न मानितां घडे धका ॥३०॥

स्फुट श्लोक – भागवत २

विषें भरूनियां स्तना । कुटिल धात पूतना । हरीस होय माउसी । बळें चि सोखिली कसी ॥१॥
रीठा सकट पाडिलें । तरु धरून मोडिले । भुजंग रूप ताणिला । दुजा फणी पलणिला ॥२॥
त्रुणासुरांसि मारिलें । कगा बगासि चीरिले । पदीं धरूनि धनुका । गडयांस वांटितो सखा ॥३॥
धरूनि देव गीळिला । मुखीं भुगोळ दाविला । रसाळ बाळ लाघवी । लिळा कळेचिना कवी ॥४॥
मनुष्य बापुडें किती । विधी सुरेंद्र नेणती । तिहीं प्रचीत पाहिली । उपाय शक्ति राहिली ॥५॥
गुरें समस्त वांसुरें । बहु प्रकार लेंकुरें । परोपरीं तनें मनें । खिलार सार गोधनें ॥६॥
चतुर चोरटा विधी । प्रसंग तो निरावधी । समस्तही ही परोपरीं । स्वयेंचि जाहाला हरी ॥७॥
परेश हा परात्परु । विधी तयास तश्करु । अनेक लोक रंजिला । वरीष्ट गर्व भंजिला ॥८॥
सुरेंद्र मेघ वोळले । कडकसें कलोळलें । बळें विजा झकाकिती । नभीं दिशा लखाखिती ॥९॥
गडदसें परोपरीं । अचाट गर्जना करी । कितेक त्या घबाबिल्या । सिळा भुमी धबाबिल्या ॥१०॥
धुधाट वात सुटला । गमे भुगोळ फुटला । श्रीकृष्ण नाथ गोकुळीं । गिरी धरी करांगुळीं ॥११॥
समागमेंचि गोकुळीं । बळेंचि वोणचा गिळी । कितेक मल्ल मारिलें । बहु रिपु विदारिले ॥१२॥

स्फुट श्लोक – संत रामदास  समाप्त .